SEMINAR KEBANGSAAN TRANSFORMASI PENGURUSAN HARTA PUSAKA 2016

USIM –  Seminar Kebangsaan Transformasi Harta Pusaka Kebangsaan telah diadakan di Universiti Islam Sains Malaysia (USIM) pada 22 September 2016 bersamaan 20 Zulhijjah 1437. Seminar sehari berkenaan yang dihadiri lebih kurang 1000 peserta dari dalam dan luar negara adalah anjuran Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) dengan kerjasama USIM.

Seminar ini telah dirasmikan oleh Menteri di Jabatan Perdana Menteri, Yang Berhormat Datuk Seri Jamil Khir bin Baharom bagi mewakili Timbalan Perdana Menteri, YAB Dato’ Seri Dr. Ahmad Zahid bin Hamidi. Dalam majlis yang sama beliau turut melancarkan Projek Pembangunan Perisian Sistem e-Faraid.

Turut hadir adalah Yang Berhormat Senator Dato’ Dr Asyraf Wajdi bin Datuk Dusuki, Timbalan Menteri di Jabatan Perdana Menteri, Ketua Hakim Syarie yang juga Ketua Pengarah JKSM, Yang Amat Arif Tan Sri Dr Hj Ibrahim bin Lembut dan Dato’ Prof Dr. Musa Ahmad, Naib Canselor, USIM.

Peserta yang hadir terdiri dari pelbagai latar belakang . Selain Hakim-Hakim Mahkamah Rayuan Syariah JKSM, Ketua-Ketua Hakim Syarie Negeri-Negeri, Hakim-Hakim Syarie, Mufti, pegawai kanan dari Jabatan Peguam Negara, pegawai-pegawai agama, peguam, pakar-pakar kewangan Islam, pensyarah-pensyarah dari universiti awam dan swasta serta orang awam juga turut hadir dalam seminar tersebut.

Beberapa kertas kerja dibentangkan oleh tokoh-tokoh perundangan Islam di negara ini. Pada sesi pagi, ucap tama telah disampaikan oleh Ketua Hakim Syarie JKSM, YAA Tan Sri Dr Hj Ibrahim bin Lembut dengan tajuk “Pengurusan Kes Harta Pusaka: Transformasi Alaf Madani”.

Dalam ucap tamanya, YAA Tan Sri Dr Ibrahim Lembut memaklumkan bahawa E-Faraid merupakan pembangunan sistem pengurusan faraid berasaskan web yang akan digunakan oleh Mahkamah Syariah di seluruh negara dan juga orang awam. E-Faraid juga merupakan aplikasi online seumpama ini yang pertama kali diwujudkan di dunia. Projek ini terdiri dari 2 modul iaitu E-Faraid dan dan K-Faraid.

E-Faraid adalah sistem pengurusan kes faraid yang dikendalikan di mahkamah syariah bermula dari pendaftaran kes sehingga perintah dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah yang digunakan oleh mahkamah syariah Malaysia. K-Faraid pula merupakan pembelajaran disiplin ilmu faraid meliputi kefahaman hukum syarak melibatkan faraid serta komponen pembelajaran secara interaktif kepada orang awam.

Kertas kerja pertama dibentangkan oleh Yang Arif Tuan Ahmad bin Lakim, Hakim Litar Mahkamah Tinggi Syariah Melaka, juga merangkap Pengarah Bahagian latihan JKSM bertajuk “Pengurusan dan Bidang Kuasa Kes Harta Pusaka Mahkamah Syariah di Malaysia: Cabaran dan Transformasi”.

Pada sesi petang pula, kertas kerja kedua telah dibentangkan oleh Dr Mushaddad Hasbullah, Pensyarah FSU, USIM bertajuk “Implikasi Harta Pusaka Dalam Konteks Hukum dan Nasab”. Kertas kerja ketiga pula dibentangkan oleh Tuan Hj Suhaime bin Mahbar, Pengarah Penyelidikan Perancangan dan Dasar, JPA dengan tajuk “Transformasi Pengurusan Pembahagian Harta Pusaka di Malaysia: Isu-Isu dan Penyelesaian”.

 

61 HADIR SAKSIKAN HUKUMAN SEBATAN SYARIAH DI TAWAU

TAWAU | Perlaksanaan hukuman sebatan ke atas 2 pesalah jenayah syariah telah dijalankan di Dewan Terbuka Mahkamah Tinggi Syariah, Tawau pada 9 Oktober 2015. Dewan terbuka Mahkamah tersebut mula dipenuhi orang ramai seawal jam 8.40am bagi menyaksikan hukuman tersebut dilaksanakan.  Hukuman sebatan di khalayak ramai seumpama ini merupakan kali kedua dibuat selepas kali pertama dilaksanakan di Mahkamah yang sama pada 28 Oktober 2014. Menariknya, 2 pesalah berkenaan adalah seorang lelaki dan seorang wanita. Kedua-duanya telah disabitkan atas kesalahan melakukan persetubuhan haram atau zina di bawah seksyen 80(1) bagi pesalah lelaki dan seksyen 80(2) bagi pesalah wanita sebagaimana termaktub dalam Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Sabah) 1995. Kedua-duanya telah disabitkan salah oleh Mahkamah Tinggi Syariah, Tawau pada 21 April 2015 atas pengakuan salah. Keputusan hukuman sebatan sahaja bagi kedua-dua pesalah dibuat pada 27 Mei 2015.

Prosiding perlaksanaan hukuman bermula tepat jam 9.15am apabila Hakim Mahkamah Tinggi Syariah, Tawau masuk ke dalam Dewan Mahkamah. Seperti perlaksanaan hukuman kali pertama pada tahun 2014, prosiding hukuman dimulakan dengan pemeriksaan tahap kesihatan pesalah sebelum hukuman dilaksanakan. Pemeriksaan kesihatan pesalah diperlukan untuk memastikan samada pesalah berkenaan layak untuk menjalani hukuman sebat atau tidak. Pemeriksaan kesihatan bagi pesalah lelaki dijalankan oleh Doktor Perubatan dari Hospital Tawau dalam dewan mahkamah yang dapat disaksikan oleh orang ramai. Pesalah wanita pula diperiksa oleh seorang Doktor Pakar Perubatan Wanita (Wad Kecemasan) di bilik khas yang berasingan. Pemeriksaan ke atas pesalah wanita dibuat di bilik khas yang hanya dihadiri oleh Doktor Perubatan dan juga seorang Pegawai Penjara yang kedua-duanya wanita.

Sementara menunggu laporan tahap kesihatan pesalah wanita, Mahkamah telah meneruskan prosiding perlaksanaan hukuman ke atas pesalah lelaki setelah disahkan layak untuk menjalani hukuman oleh Pegawai Perubatan. Setiap sebatan bermula dari sebatan pertama hingga keenam dikira dan direkodkan oleh Pegawai Penjara. Wajah Pesalah kelihatan begitu tenang tidak menunjukkan reaksi kesakitan semasa dan selepas disebat. Ketika sebatan, suasana dewan yang penuh sesak sunyi senyap. Semua mata tertumpu kepada tukang sebat dan pesalah. Sebaik sebatan terakhir selesai, pegawai perubatan memeriksa tahap kesihatan pesalah. Setelah disahkan sihat, Pegawai penjara memaklumkan bahawa hukuman sebat ke atas pesalah lelaki telah selesai.

Sementara itu, pesalah terus berada dalam dewan di ruang tempat duduk yang telah disediakan di bahagian tengah dewan. Keadaan terus sunyi senyap tanpa kedengaran sebarang suara. Pesalah wanita yang telah dibawa bagi pemeriksaan kesihatan di bilik yang berasingan masih belum muncul walau setelah 8 minit berlalu. Hakim kemudiannya mengarahkan Timbalan Pendaftar untuk mendapatkan maklumat di luar dewan mengenai perkembangan hasil pemeriksaan pesalah wanita. Timbalan Pendaftar yang baru memasuki dewan menghampiri Hakim dan membisikkan sesuatu kepada hakim. Sejurus selepas itu, Pegawai Perubatan wanita bersama-sama dengan tukang sebat wanita dan pesalah wanita memasuki dewan. Tumpuan hadirin terarah kepada Pegawai Perubatan. Pegawai Perubatan berdiri dan memaklumkan Hakim bahawa hasil pemeriksaan air kencing sebanyak 2 kali mengesahkan bahawa pesalah wanita tersebut adalah hamil. Mahkamah seterusnya dimaklumkan bahawa pesalah tersebut tidak layak untuk menjalani hukuman pada masa itu.

Hakim kemudiannya mengumumkan bahawa perlaksanaan hukuman sebatan ke atas pesalah wanita berkenaan ditangguhkan ke satu tarikh yang akan ditetapkan kemudian setelah pesalah berkenaan melahirkan anak. Bon kehadiran pesalah tersebut ke Mahkamah bagi menjalani hukuman dilanjutkan. Sebagaimana prosiding hukuman sebat pada tahun 2014, Hakim memberikan ucapan bagi menutup prosiding hukuman.

Berikut adalah ucapan Hakim:

Alhamdulillah. Tidak ada kalimah yang dapat diungkapkan selain kesyukuran yang tiada taranya kepada Allah s.w.t. Ini kerana, Allah telah mempermudahkan urusan hamba-hambaNYA pada hari ini dalam rangka memartabatkan syariat Allah di muka bumi. Sebentar tadi, kita semua telah menyaksikan di hadapan mata kita perlaksanaan hukuman sebat ke atas pesalah jenayah syariah atas kesalahan zina. Kedua-duanya telah disabitkan atas pengakuan salah kerana melakukan persetubuhanb haram atau zina di bawah seksyen 80(1) dan (2) Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Sabah) 1995. Menurut seksyen 80 ini, pesalah boleh hukum dengan denda tidak melebihi RM5,000 atau penjara tidak melebihi tempoh 3 tahun atau sebatan tidak melebihi 6 kali sebatan atau gabungan dari mana-mana dua bentuk hukuman tadi. Pesalah telah dijatuhkan hukuman sebat sebanyak 6 sebatan. Tidak ada rayuan terhadap hukuman ini dibuat oleh kedua-dua pesalah ke Mahkamah Rayuan Syariah dalam tempoh yang diberi oleh undang-undang. Sebagai makluman, hukuman sebatan di khalayak ramai pada hari ini adalah dibuat setelah mengambil kira permintaan sendiri berkali-kali oleh kedua-dua pesalah ini agar dihukum dengan sebatan semasa dalam proses mitigasi hukuman di hadapan Mahkamah sebelum ini.

Sidang hadirin semua, hukuman sebat adalah satu hukuman yang ditetapkan oleh Allah kepada orang yang melakukan zina sebagaimana disebutkan dalam surah an Nuur: 2 yang berbunyi:

“Perempuan yang berzina dan laki laki yang berzina, hendaklah kamu sebat kedua-duanya seratus kali sebatan. Dan janganlah kamu dipengaruhi oleh perasaan belas kasihan terhadap kedua-duanya dalam menjalankan hukum Allah, jika benar kamu beriman kepada Allah dan hari akhirat. Dan hendaklah disaksikan hukuman seksa yang dikenakan itu oleh kumpulan daripada orang yang beriman”.

Pada hari ini, para hadirin semua telah menyaksikan di hadapan mata, betapa hukuman sebat yang telah ditetapkan Allah itu bukanlah satu hukuman menyiksa atau mendera atau mengazab pesalah. Sudah terang lagi bersuluh. Sudah gaharu cendana pula. Begitulah ungkapan yang dapat dizahirkan bagi menggambarkan bahawa hukuman ini amatlah ringan berbanding hukuman yang dikenakan dari Mahkamah Awam. Inilah dia hukuman yang selama ini digeruni dan ditakuti oleh ramai orang. Mereka menyangka betapa kejam dan dahsyatnya hukuman sebat dalam Islam. Pelbagai kata-kata negatif, hinaan dan cemuhan dilemparkan terhadap hukuman ini. Ada yang mengatakan bahawa hukuman ini tidak bertamadun. Hatta, ada juga suara-suara yang mengatakan bahawa pelabur asing tidak akan datang melabur di negara ini kerana takut dengan undang-undang tidak bertamadun ini. Namun, hari ini, para hadirin yang hadir di dalam dewan terbuka Mahkamah Tinggi Syariah Tawau ini telah menyaksikan sendiri bagaimana hukuman ini dilaksanakan. Justeru, apakah benar dakwaan orang-orang tersebut bahawa hukuman Islam ini kejam? Anda semua boleh menjawapnya hari ini.

Sebagaimana yang anda semua telah saksikan, hukuman sebatan telah dilaksanakan dengan penuh tertib dan beradab menurut syariat Islam. Pesalah pada hari ini terdiri dari seorang lelaki dan seorang wanita. Pemeriksaan kesihatan oleh Pegawai Perubatan yang didatangkan dari Hospital Daerah Tawau ke atas kedua-dua pesalah sebelum perlaksanaan hukuman telah dibuat secara berasingan. Pesalah wanita diperiksa oleh seorang Doktor Pakar wanita (Wad Kecemasan) di bilik khas. Manakala, pesalah lelaki pula diperiksa tahap kesihatannya oleh seorang Doktor Perubatan lelaki di hadapan umum. Kehadiran doktor pakar wanita khususnya bagi memeriksa pesalah wanita amat penting bagi menghilangkan sebarang prasangka, keraguan dan tohmahan terhadap proses pemeriksaan kesihatan ke atas pesalah wanita. Demikian juga dengan Tukang Sebat dari Jabatan Penjara Tawau. Hukuman sebat dilaksanakan oleh Tukang Sebat lelaki ke atas pesalah lelaki. Manakala, bagi pesalah wanita pula, seorang tukang sebat wanita dikhaskan bagi melaksanakan hukuman  sebat ke atas pesalah wanita.

Di hadapan hadirin sebentar tadi, daripada 2 pesalah yang sepatutnya menjalani sebatan, hanya seorang pesalah lelaki sahaja yang telah dihukum sebat. Hukuman ke atas pesalah wanita pula telah ditangguhkan setelah disahkan oleh Doktor wanita bahawa beliau tidak layak untuk menjalani hukuman sebat. 2 kali ujian kencing dilakukan ke atas pesalah tersebut. Kedua-dua ujian tersebut didapati positif yang menunjukkan bahawa pesalah tersebut sedang hamil. Ini menunjukkan bahawa perlaksanaan hukuman ini dijalankan menurut undang-undang dan hukum syarak. Tiada unsur kezaliman dan penganiayaan dilakukan kepada pesalah berkenaan. Tindakan menangguhkan hukuman ke atas pesalah wanita ini adalah mengambil pendekatan Rasulullah s.a.w yang menangguhkan hukuman ke atas seorang wanita yang disabitkan melakukan perbuatan zina setelah didapati bahawa wanita berkenaan sedang hamil.

Para hadirin semua, dalam Islam, perlaksanaan hukuman hendaklah dilakukan di khalayak umum. Ini telah disebutkan sendiri oleh Allah dalam surah an Nuur: 2 yang dibacakan tadi. Allah menegaskan bahawa hukuman tersebut hendaklah disaksikan oleh sekumpulan orang-orang beriman. Tujuannya bukan mendera, bukan menyeksa, tetapi untuk memberi pengajaran, pendidikan dan keinsafan kepada kepada pesalah dan orang lain, lebih-lebih lagi kepada orang yang menyaksikan hukuman itu agar perbuatan ini tidak dilakukan lagi oleh pesalah atau orang yang menyaksikan atau ahli-ahli keluarga yang menyaksikan dan juga oleh masyarakat. Kesannya adalah kepada jiwa dan minda manusia. Hukuman seumpama ini, yang disaksikan sendiri di hadapan mata, inshaa Allah, boleh melekat dalam hati dan sanubari orang yang menyaksikannya. Ia akan diingati sepanjang hayat dan kesannya adalah berpanjangan.  Inilah dia keindahan dan mutiara Islam yang perlu diketahui orang dan perlu pula dizahirkan kepada umum.

Ketika ini, pemerintah melalui Akta Mahkamah Syariah (Bidang kuasa Jenayah) 1965 (AKTA 355) hanya memberi kuasa kepada Mahkamah syariah untuk menghukum pesalah jenayah syariah dengan sebatan paling maksima sebanyak 6 kali sebatan sahaja berbanding 100 kali sebatan sebagaimana yang diperintahkan Allah dalam Surah An Nuur: 2 itu. Pada hari ini, Mahkamah ini telah melaksanakan sepenuhnya kuasa yang diberi oleh pemerintah itu. Kita doakan semoga pihak pemerintah akan memperkasa dan memperkukuhkan lagi undang-undang yang sedia ada sehingga ianya benar-benar sejajar dengan apa yang disebutkan dalam Al Quran pada masa akan datang. Kita tidak boleh berputus asa untuk terus berdoa semoga kadar hukuman yang ditetapkan Allah itu terlaksana juga akhirnya di bumi tercinta ini walaupun ia mengambil masa puluhan, atau ratusan atau ribuan tahun untuk ianya terlaksana. Amin yaa Rabbal alamin.

Sesungguhnya kehadiran anda semua yang terdiri dari tokoh dan pemimpin masyarakat bagi menyaksikan perlaksanaan hukuman ini amatlah dihargai. Kehadiran masyarakat yang terdiri dari Hakim-Hakim Mahkamah Anak Negeri Sabah di Tawau, Pengarah Hospital Tawau, Timbalan Pengarah Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah (JHEAINS), Ketua Pendakwa Syarie Negeri Sabah, Ketua Penguatkuasa Agama Negeri Sabah, wakil-wakil Presiden bagi kedua-dua NGO guaman Islam di Sabah iaitu Persatuan Peguam Muslim Sabah (AMAL) dan Persatuan Peguam Wanita Muslim Sabah (SALWA), Para Peguam Sivil dan Syariah seramai 15 orang dan pegawai-pegawai kerajaan seramai 61 orang bagi menyaksikan perlaksanaan hukuman pada hari ini sesungguhnya amat bersejarah dan signifikan dalam rangka memartabatkan syiar Islam di negeri ini. Kehadiran anda semua telah dikira menepati kehendak Surah An Nuur: 2 yang menegaskan bahawa hukuman tersebut disaksikan oleh orang-orang yang beriman. Semoga kita yang menyaksikan hukuman pada hari ini diterima sebagai golongan yang beriman sebagaimana disebutkan dalam ayat tersebut.

Semoga Allah meredhai perlaksanaan hukuman pada hari ini dan menghitungnya sebagai sebahagian daripada amal soleh dan usaha kita semua untuk memartabatkan hukum Allah di muka bumi. Kepada para hadirin yang menyaksikan perlaksanaan hukuman pada hari ini, ambillah pengajaran dan iktibar dari apa yang disaksikan sebentar tadi. Sebarkanlah kepada masyarakat yang tidak berpeluang menyaksikan perlaksanaan hukuman ini betapa syariat Islam itu indah. Semoga dosa dan kesalahan yang dilakukan oleh kedua-dua pesalah ini diampuni Allah. Semoga perlaksanaan hukuman sebat di hadapan umum pada hari ini membawa rahmat kepada perkembangan undang-undang Islam di negara ini. Sekian.

Wassalamualaikum wbt.

Sebaik selesai ucapan Hakim, prosiding hukuman ditutup dengan hentakan tukul Hakim. Upacara prosiding perlaksanaan hukuman sebat berakhir tepat pada jam 9.50am. Para hadirin diberi peluang untuk melihat dan memegang sendiri rotan yang digunakan untuk menyebat pesalah. Mereka juga berpeluang untuk bertemu dan bertanyakan kepada tukang sebat mengenai sebatan syariah. Peluang ini dilihat amat positif bagi memberi kefahaman dan penghayatan orang ramai mengenai perlaksanaan hukuman sebatan dalam Islam yang sebenar. Pada keseluruhannya, perlaksanaan hukuman tersebut berjalan lancar dan teratur sebagaimana dalam tentatif yang telah disediakan. Rata-rata hadirin yang ditemui selepas selesai hukuman berpuas hati dengan perjalanan hukuman berkenaan. Sesungguhnya perlaksanaan hukuman sebat di hadapan umum dilihat mampu memberi peluang kepada semua lapisan masyarakat setempat untuk melihat sendiri keindahan dan kehebatan hukuman dalam Islam berbanding hanya mendengarnya semata-mata.

CAN A WITNESS BE COMPELLED TO TESTIFY IN THE SYARIAH COURT?

  Ahadin bin Arinen[1]

 12 APRIL 2015

INTRODUCTION

As far as the law of evidence is concerned, the ultimate purpose of giving evidence is to uphold justice as mentioned by Allah in many verses in al-Quran. One of the verses states: “O ye who believe! Stand out firmly for justice, as witnesses to God, even as against yourselves, or as your parents, or your kin, and whether it (against) rich or poor: for God can best protect both. Follow not the lust (of your hearts), lest your swerve, and if ye distort (justice) or decline to do justice, verily God is well acquinted with all that ye do”.[2] It has been an accepted fact that the burden of proof is on the claimant or the plaintiff to prove his allegation. In the process of proving his case, the attendance of witness to court is vital for the purpose of testifying his knowledge of particular facts which are relevant to the fact in issue. It may happen that the court has to postpone the trial of the case due to failure of valuable witnesses of the party to turn up to court to give their evidence. There are even a situation where a witness refuses to testify in court for unacceptable reasons. Having said that, a question can be raised as to whether a witness can be compelled to testify in the court of justice? In dealing with this issue, this paper will focus on this situation in the Syariah Court of Malaysia by referring into the legal ruling (hukm) of giving evidence in general as well as the provisions available in the applicable statutes. Apart from that, this paper also will highlight some measures to be taken into consideration by the court before invoking any action to compel the attendance of a witness to testify in court.

THE LEGAL RULING OF GIVING EVIDENCE

In respect of legal ruling (hukm) to give evidence, there are two verses of the quran which directly prohibit the act of concealing evidence. The first verse is: “The witnesses should not refuse when they are called on (for evidence)”.[3] The second verse is: “Conceal not evidence for whoever conceals it, his heart is tainted with sin. And Allah knoweth all that you do”.[4] Dr Abdul Karim Zaidan in quoting these verses holds that giving evidence is fard kifayah (collective responsibility) since it is a trust and therefore it must be fulfilled.[5] Ibn Abbas in referring to the above verses holds that it is one of the major sin for those who withholds testimony.[6] The fard kifayah (collective responsibility) shall be discharged if a member of the community comes forward to give evidence. [7] However, if none of the member of the community comes forward to give evidence, the whole community  shall be tainted with sin since it has become fard ain for every Muslim in the community to fulfill such an obligation.[8] Thus it is a sin for those who refuse to give evidence without valid reason such as to avoid harmful.[9] According to Syed Sabiq, giving evidence is an obligation for a witness as long as he is able to perform it without facing danger towards his body, dignity, property or his family.[10]

The fiqh jurists are unanimous in their ruling that in non-hudud cases, the legal ruling for giving evidence is fard kifayah as mentioned earlier.[11] However, in respect of Hudud cases, there are several rulings. The general rule is that it is not obligatory to give evidence whereby the witness is given the discretion to testify or not to testify.[12] According to Ibn al-Humam of the Hanafi school, it is afdhal or encouraged not to reveal the evidence.[13] Al-Shirazi of the Shafie school also holds the same opinion by saying that is it commendable for those who have the evidence in hudud cases to conceal it since it is mandhub.[14] The grounds for the above ruling of non obligatory to give evidence in hudud cases are based on the two hadith of the Prophet s.a.w. The first is the hadith reported by Abu Hurairah r.a who said that the Prophet s.a.w had said “reject hudud offences as long as you can reject it with one rejection”.[15] The second hadith is that the Prophet s.a.w said to the effect “those who cover the faults of a Muslim, Allah will cover his fault in the hereafter”.[16]

WHETHER A WITNESS CAN BE COMPELLED TO TESTIFY IN COURT?

The above rulings are exposed to criticisms that such a ruling would encourage the commission of hudud offences as it is not obligatory for any witness to give evidence.[17]As such Islamic can never be implemented and injustice will be the order of the day and thus, it would be repugnant to the Islamic law and justice.[18] Is there any solution in this matter? As a matter of fact, Syariah Court in Malaysia is given the power and jurisdiction to hear Islamic matters concerning personal matters as well as criminal matters.[19] In the course of administering justice, a question will arise whether court can compel a witness to testify in court? In this respect, the view of Ibn Abi Dam in his book entitled Kitab Adab al-Qhadi is reliable when he said that “when the testimony of a person is required by a judge (or court) thereafter such testimony or evidence and the adducing thereof  becomes an amanah (trust) and also a fard ain”.[20] In commenting on this view, Prof Dr Mahmud Saedon holds that in answering the above criticism, there is another general rule that the giving of evidence or testimony pursuant to an order of the court as witnesses for Allah is obligatory so as to secure the life, property and interest of man as demanded by Islam.[21] He further holds that if in consequences of a court’s order, a witness refuses to testify then it would amount to an act of contempt of court and disobedience to the lawful authority.[22] A person will be committing a sin if he were to neglect such a responsibility if he knows that the court requires his evidence and testimony.[23] In this respect, the writer humbly submits that the writer agrees with them in holding the view that it is an obligatory for a person to give evidence when requested by the court regardless of hudud or non-hudud cases after considering that it is in line with the maqasid al-syariah for the preservation of religion, life, property, descendent and aqal.

In order to have a clear picture on the statutes applicable for the Syariah Court, section 219 of the Syariah Criminal Procedure Enactment (Sabah) 2004 provides that any court may summon any person as a witness at any stage of any trial or other proceeding in court.[24] It is further provided in this section that the court is given the power to summon and examine or recall and re-examine any such person if his evidence appears to be essential in the case. Nevertheless, this section does not specify whether the power of the court to summon the attendance of a witness in court pertains to the giving of syahadah or bayyinah. Hence, it is clear that there is a lacuna in this matter and such lacuna leaves the court to make any appropriate order as it may think fit. In this respect, by virtue of section 230[25], the court is given the power to apply Islamic Law (Hukum Syarak)[26] in the absence of any specific provision or in the event of a lacuna in a particular matter. By referring to the earlier contention that it is obligatory for a person to testify in court once he is summoned by the court regardless of hudud or non-hudud cases, the writer is of the opinion that the court should also take the same position to compel a witness to testify in court regardless of giving syahadah or bayyinah.

COMPELLABILITY OF NON MUSLIM WITNESS TO TESTIFY IN SYARIAH COURT

In respect of an issue as to whether or not a non-Muslim can be compelled to testify in Syariah Court, the present laws in Malaysia conferred such power to Syariah Court as long as the compellability is confined to the necessity of appearance of such person in his capacity as a witness only and not as a party in a case. The appearance and competency of non-Muslim witness in Syariah Court is clearly mentioned in section 83(2) of the Syariah Court Evidence Enactment (Sabah) 2004 which provides that  non-Muslim shall be competent to give bayyinah for a Muslim if his testimony is admissible according to Islamic Law.[27] Meaning to say that it is the responsibility of a non-Muslim witness to give his cooperation and peforms his responsibility to give evidence in Syariah Court once the court orders him to do so. This is due to the fact that Syariah Court is a court which is established under the law and put under the same umbrella of Federal Constitution together with other courts like Civil Court, Native Court, Martial Court and Industrial Court.

The latest case of an Ex-Parte Application for a declaration of the status of religion of the deceased Nyonya binti Tahir by the Majlis Agama Islam Negeri Sembilan and Others[28] shows that Syariah Court recognized the evidence of non-Muslim witnesses. In this case, some of the non-Muslim witnesses ie. the deceased’s son and daughter were called to testify in Syariah High Court in determining the issue of the status of the deceased’s religion at the time of her death. The court held that the evidence given by those non-Muslim witnesses in this case is regarded as bayyinah based on section 83(2) of the Syariah Court Evidence Enactment (Negeri Sembilan) 2003 which provides that  non-Muslim shall be competent to give bayyinah for a Muslim if his testimony is admissible according to Islamic Law. The court in this case decided that the the deceased’s status of religion at the time of her death was not a Muslim.

The only question is whether the Syariah Court has the jurisdiction to commence proceeding against against a non-Muslim for contempt of court should he refuses to testify in court. Pertaining to this matter, the writer is of the opinion once a witness refuses to give his testimony in any court of justice without valid and good justification, such refusal is tantamount to an act of contempt of court. It is settled law that a person must be given the opportunity to defend himself by showing causes why he should be committed to prison. To make a defense means that he is already become a party in a proceeding of a court. He is even entitled under the law to seek counsel to represent and defense him to purge the contempt.

Nevertheless, is must be borned in mind that the court must always give the opportunity to the person concerned to express his apology to the court for such action to avoid further consequence such as contempt of court. If the witness makes an apology to the court for his mistake and undertakes not to repeat the same mistake, the court will consider it as a good justification not to proceed contempt of proceeding against him. The writer is of the opinion that citing someone for contempt of court is the last resort by the court since such action will only prolong the hearing or trial of the present case.[29] As previously mentioned above, an issue can be raised as to whether Syariah Court has jurisdiction to hear contempt of court proceeding involving a non-Muslim? The writer is of the opinion that in this particular circumstances, being a non-Muslim, he cannot be a party in any case or dispute in Syariah Court.

In other word, Syariah Court has no jurisdiction to commence contempt of court proceeding against a non-Muslim. The Federal Constitution of Malaysia clearly provides that only Muslim can be a party in Syariah Court and probably it is the reason why Syariah Court jurisdictions are put under the List II (State Lists) of the Federal Constitution which confine to Islamic personal matters and certain Islamic Criminal matters which are not provided in the Federal List. Thus, any proceeding which put a non-Muslim as a party in Syariah Court will render the proceeding becomes unconstitutional. Furthermore, such law pertaining to the exclusion of non-Muslim as a party in Syariah Court is also provided in section 10 and 11 of the Syariah Court Enactment (Sabah) 2004.

From the above argument, it is clear that a non-Muslim cannot become a party in Syariah Court proceeding. But, if such a contempt act by a non-Muslim witness occurs in Syariah Court during the course of giving evidence and at the same time the Syariah Court has no jurisdiction to commence contempt of court proceeding against the non-Muslim witness, can we say that a non-Muslim is immune from any legal action under Malaysian law? Is there any alternative court which is competent to hear such case? In this matter, it is the writer’s humble opinion that there is always legal remedy for such a case. The Civil Court is the competent court to try any action involving an offence committed by a non-Muslim in the face of Syariah Court.

Any party including parties in the case or members of public or even the registrar of Syariah Court may lodge a police report pertaining to the act committed by the non-Muslim witness in Syariah Court. The judge concerned should put on his record of such act committed by the non-Muslim witness in the notes of proceeding to facilitate the task of the Public Prosecutor in proving their case before the Civil Court in criminal prosecution against such witness. If for instance, after being ordered by the Syarie Judge to stop continuing such action before the court such as refusing to answer a question from the judge himself or from the counsels, the non-Muslim witness still remain in disobeying the court’s order, the Syarie Judge may record such disobedience of the witness.

Such record of the judge can be a good evidence for the prosecution against the non-Muslim witness in a criminal case in Civil Court. In this particular case, such witness can be charged under section section 179 of the Penal Code for refusing to answer any question by a public servant authorized to question by the law. If convicted, he shall be punished with imprisonment for a term not exceeding six months or fine which is not exceeding two thousand ringgit or both. Since the offence is linked to the refusal of a non-Muslim witness to answer question by the judge or by the counsels during the course of proceeding in Syariah Court, it is pertinent to highlight here that the word ‘Public Servant’ in the Penal Code does include any judge or officer from Syariah Court from the the definition of Public Servant. For clear picture, the writer quote the relevant parts of the definition of ‘Public Servant’ in section 21 of the Penal Code as follows:

“The word “public servant’ denotes a person failing under any of the descriptions hereinafter following:

(c)       every judge;

(d)    every officer of a Court whose duty is, as such officer, to investigate or report any matter of law or fact, or to make, authenticate, or keep any document, or to take charge or dispose of any property or to execute any judicial process, or to administer any oath, or to interpret, or to preserve order in the Court, and every person specially authorized by a Court to perform any of such duty”..

The judge in this context is not confined to include judge of Civil Court but, its definition is wide as mentioned in section 19 of the Penal Code as follows:

“The word “judge” denotes not only every person who is officially designated as a Judge, but also every person who is empowered by the law to give in any legal proceeding, civil or criminal, a definitive judgement, a judgement which, if not appealed against, would be definitive, or a judgement which if confirmed by some other authority, would be definitive, or who is one of a body of persons, which body of persons is empowered by law to give such a judgement”.

From the above definition of ‘Judge’, it is clear that its definition is very wide and it is the humble opinion of the writer that the word ‘judge’ as mentioned in this section is also includes judges of other courts such as Syariah Court, Military Court, Industrial Court and Natives Court. This contention is further strengthened by the general definition of the word ‘Court’in section 20 of the Penal Code which states:

“The word “Court” denotes a judge who is empowered by law to act judicially alone, or body of judges which is empowered by law to act judicially as a body, when such judge or body of judges is acting judicially”.

Based on the above definitions of the word “Public Servant”, “Judge” and “Court” provided in the Penal Code, it can be understood that the such definitions are not confined to persons under the umbrella of Civil Court but, in fact it covers all persons concerned under the Malaysian laws including those laws applicable to Syariah Court. As such, there are always ways to overcome the problems and difficulties faced by the Syariah Court in ensuring the smooth administration of justice especially when such a case involves non-Muslim participation in a case as a witness of any party in Syariah Court. It is also a suggestion of the writer that in case that there is ambiguity as to whether the words in the Penal Code such as “Public Servant”, “Judge” and “Court” also include the Syariah Court, those defining sections should be amended by inclusing the Syariah Court under those definitions.

Such amendments will surely clarify the definition of those words and could erase any ambiguity regarding the position of Syariah Court in respect of the applicability of those provisions provided by the Penal Code. So far as the writer’s knowledge is concerned, there is no case involving the application of those provisions in Penal Code involving non-Muslim disobedience of Syariah Court’s order in Malaysia.

SOME CONSIDERATIONS BY THE COURT IN COMPELLING A WITNESS TO TESTIFY 

Based on the above discussion, it is clear that the court have the power to compel the attendance of witness to testify in Court. The effective forms to compel suc person to testify in court is by issuing warrant of arrest against that person person to secure his attendance in court or otherwise by sentencing him to imprisonment not exceeding the term of seven days if he refuses to give evidence or answers any question by the counsel or judge or refuses to produce any material document in his possession or power upon the request of the court.[30] It is the writer’s humble submission that the court must take into consideration on the following circumstances before exercising its power to compel a witness to testify in court:

a.         The proper procedures laid down by the statutes must be followed. To compel a witness to attend in a court, it must be preceeded by the issuance of a subpoena to the intended witness on the application or request of the party in that case.[31] The subpoena must be served personally to the intended witness.[32] Apart from that, it is a strict requirement of the law that the requesting party must tender to the witness a reasonable sum of money to cover his expenses of going to, remaining at, and returning from, the court before the commencement of a trial.[33] If such procedures are not followed, then the court can reject any application to issue an order to compel the attendance of their witnesses should the witnesses refuse to come to court.

b.         There must be a complete refusal by the witness to testify in court. The court must ask the witness of his reason for failure to attend in court or refusal to give evidence or to produce document in his possession or his power upon the request of the court. In respect of failure to attend in court without valid reasons, the court may issue a warrant of arrest against that person and be put in prison under the supervision of prison officer until the date of trial of the case. If the witness in the face of the court still refuses to testify, then the court has jurisdiction to commence proceeding against him for contempt of court.[34] The court however, must also give the opportunity to the witness to seek his apology to the court on his disobedience to the court’s order to avoid any contempt of court proceeding.[35] If the proceeding of contempt is proceeded, the court needs to ensure that the person alleged for contempt of court understands the nature of the offence and give him the opportunity to answer the alleged contempt. [36] Failure to satisfy the court of the reasons for the refusal will render him to be held for contempt of court and the court through the order of committal may sentence him with the imprisonment of not exceeding six months or alternatively with a fine of not exceeding two thousand ringgit.[37]

If the witness is able to give good reasons for the refusal then the court cannot compel him to testify. During the course of proceeding for instance, the court may consider to to compel a witness to answer any question which is not relevant to the suit or proceeding and may warn the witness that he is not obliged to answer such question.[38] One of the reason for inability or for refusal to testify is when the witness has to undergo a serious surgery operation in a hospital at the material time.[39] Dr Abdul Karim Zaidan in this respect holds that it is no more a sin for the witness for withholding his evidence if his evidence exposes him with danger of loss of life. In that circumstances, the court has to consider his reason for failure to perform his responsibility and fix another date of the trial where the witness is expected to be available to give evidence.

c.         The person must be the one who is well acquainted with the fact in issue. It will be futile to compel someone to testify in court if the person has no knowledge of the fact. The requesting party must satisfy the court that the attendance of the person is so crucial since there is no other person available or well acquainted with the fact in issue. It must also be borne in mind that a person who intends to bring witnesses to court will loss his right if there is no sufficient evidence produced before the court. In this respect, a question can be raised as to whether the court can compel another witness to testify in court after a party to a case has concluded his case or has informed the court that he does not intend to call additional witnesses.  To deal with this issue, the court should always remember that the ultimate purpose of bringing evidence is to uphold justice as ordained by Allah s.w.t in some verses as we have mentioned earlier. It will be more easier for the court to allow such request if the another party does not make any objection.

However, if there is objection from the other side, the court should hear the grounds of such request from the requesting party and objection from the other side. It is the writer’s humble opinion that whether or not to allow such request, it is the discretion of the court to allow it or not. If the requesting party managed to adduce good and justifiable reasons to support his request, then the court should give the opportunity for him to bring such witnesses. Even to a certain extent, as for an analogy, many jurists including Ibrahim al-Nakhai, Shuraih, Abu Hanifah, Shafie, Ahmad and Imam Malik agreed that evidence may be heard even after the Defendant has taken the oath by denying the claim.[40] Imam Malik however opined that such permission is given on the ground that the Plaintiff was not aware of the existence of such evidence. If on the other hand, the Plaintiff had known of the evidence and had chosen to put the Defendant under oath and then, after such oath, had offered to submit such evidence, the said evidence should not be accepted.[41] Based on this analogy, it is submitted that the court should allowed the requesting party either the Plaintiff or the Defendant to bring other witnesses as long as they give good and justifiable reasons of doing so. The court on the other hand may give an order that costs of the delay of the proceeding be paid by the requesting party to the other side. In this respect, once the court allows the requesting party to bring another witness, then the normal procedures will apply ie. the court can compel the attendance of witness to court if the witness refuse to testify in court.

CONCLUSION

Based on the above discussion, it is clear that the Syariah Court in Malaysia have the power to compel a witness to testify in court regardless of whether the witness will be giving syahadah or bayyinah. Although there are opinions that of the jurists that it is not obligatory to give evidence in hudud cases as it is encouraged to cover faults on a Muslim, but once the court orders the attendance of a witness to testify in court, it will become an obligation. As far as Syariah Court in Malaysia is concerned, the present laws clearly provide the powers of the court to compel the attendance of witness to court. The law too even so provides punishment against those witnesses who refuse or ignore the court’s order. The contention that the Syariah Court has the power to compel witness to court is further strengthened by the fact that Malaysian Laws do not provide hadd punishment according to al-Quran and al-Sunnah for the hudud offences. The power to compel the attendance of witness to Syariah Court not only covers Muslim but also to non-Muslim since there is a clear provision under the applicable statutes which recognized the competency of non-Muslim to give bayyinah. The only obstacle is that Syariah Court has no power to take any action against the non-Muslim witnesses should they commit an act of contempt as it would tantamount to put them as party in Syariah Court. Under the available laws, Syariah Court only has the jurisdiction to hear case involving Muslim party. However, if an act of contempt or refusal to obey the Syariah Court’s order when act in their capacity as witnesses, the proper forum to remedy such acts is Civil Court by invoking certain provisions in Penal Code to prosecute them for disobeying the court’s order. It must always be borne in mind that, as witness, they are bound to respect the laws of the country, and more importantly, they are not the party in Syariah Court but act solely in their capacity as witness in the court of law which is founded under the auspices of the Federal Constitution.

[1] The paper was presented  by the writer at the Ahmad Ibrahim Kulliyyah of law, International Islamic University, Malaysia on the 11 October 2006 as part of the requirement  for the fulfillment of the requirement for the study of Master of Comparative Laws (MCL), International Islamic University Malaysia (IIUM). The writer expresses his gratitude to Asso. Prof. Dr Zulfakar Hj Ramlee being the lecturer for the subject of Islamic law of Evidence during the candidature of the writer in the university. The writer is presently holding the post as the Syariah High Court Judge of Tawau, Sabah. [2] The Quran: 4:135. [3] The Quran:2:282. [4] Ibid.; 2:283. [5] Dr. Abdul Karim Zaidan, Nizam al-Qhada fi al-Syariat al-Islamiyyah, Muassasah al-Resalah, Beirut, 1955,p.141. [6] Al-Sheikh al-Imam Abi Ishak Ibrahim bin Ali ibn Yusuf al-Fairuz Abadi al-Shirazi, al-Muhazzab fi Fiqhi al-Imam al-Syafie, Darul Kutub, Vol.2, p.323. [7] Ibid. [8] Karim Zaidan, op.cit., p.141. [9] Ibid. [10] Syed Sabiq, Fiqh a-Sunnah, Victory Agency, Kuala Lumpur (Translation), Vol.14, p.57. [11] Dr Mahmud Saedon A. Othman, An Introduction to Islamic Law of Evidence, The Open Press, Kuala Lumpur (Translation), 1996, pp.11-14. [12] Ibid. [13] Ibid. [14] Al-Shirazi, op.cit., p.323. [15] Mahmud Saedon, op.cit., p.13. [16] Ibid. [17] Ibid.pp.13-16. [18] Ibid. [19] For further detail of jurisdiction of Syariah Court of Sabah, see section 10 and 11 of the Syariah Court Enactment (Sabah) 2004. [20] Mahmud Saedon, op.cit.pp.13-14. [21] Ibid. [22] Ibid. [23] Ibid. [24] See also section 219 of Syariah Criminal Procedure (Federal Territories) Act 1997. [25] Syariah Criminal Procedure Enactment (Sabah) 2004. [26] The word Islamic Law (Hukum Syarak) is defined in section 2(1) of the Syariah Criminal Procedure Enactment (Sabah) 2004 as Islamic Law according to Mszhab Syafie or any one of the Mazhab Hanafi, Maliki or Hanbali. [27] See also the same provision in section 83(2) of the Syariah Court Evidence (Federal Territories) Act 1997. As a comparison, although Sudanese Evidence Act, 1993 (unofficial translation) has separately defined bayyinah and syahadah, there is no provision pertaining to the competency of non-Muslim to testify in court. [28] Jurnal Hukum, JLD. XXI BHG.II, JH (1427H), Jun 2006, p.221. [29] In practice, the court will normally postpone the case to a certain period of time until the contempt of court proceeding involving parties or witnesses in that case is settled. This will cause delay and additional costs to all parties concerned. [30] See section 177 of the Syariah Criminal Procedure Enactment, Sabah, 2004. See also section 177 of the Syariah Criminal Procedure (Federal Territories) Act 1997. [31] See section 102 of the Syariah Court Civil Procedure (Sabah) 2004. In respect of producing a prisoner as a witness in court, an application by way of ex-parte must be made by the requesting party as laid down in section 109(2) of the same Enactment. [32] Ibid. Section 106. [33] Ibid. section 110. [34] Ibid. Section 229. [35] Detailed eloberation on this matter can be referred to the previous discussion regarding the compellability of non-Muslim witness to testify in Syariah Court. [36] Section 229 of the Syariah Court Civil Procedure (Sabah) 2004. [37] Ibid. [38] See section 101(1) of the Syariah Court Evidence Enactment (Sabah) 2004. See also the same section in Syariah Court Evidence (Federal Territories) Act 1997. [39] Abdul Karim Zaidan, op.cit., p.141. [40] See elucidation on this matter in Zulfakar Ramlee, The Role of al-Qarinah (Circumstancial Evidence) In Islamic Law of Evidence: A Study of the Law in Malaysia, With Reference to the Rules and Principles of English Law, (Ph.D Thesis), Glasgow Caledonian University, Glasgow, 1997, pp.40-41. [41] Ibid.

PEMBUKAAN TAHUN PERUNDANGAN SYARIAH TAWAU 2015

 

23 FEBUARI 2015

Buat pertama kalinya dalam sejarah, Majlis Pembukaan Tahun Perundangan Syariah Tawau berjaya diadakan pada 6 Febuari 2015 bersamaan 16 Rabiulakhir 1436H. Acara yang diadakan di Dewan Mahkamah Tinggi Syariah Tawau itu bermula tepat jam 8.30am. Majlis itu dihadiri oleh Hakim Syarie dan Pegawai-Pegawai Kanan dan kakitangan Mahkamah Syariah Tawau, barisan Pendakwa Syarie yang diketuai oleh Ketua Pendakwa Syarie dan para Peguam Syarie yang beramal di Tawau yang dianggarkan sekitar 40 orang.

Majlis yang dijalankan menurut format prosiding di mahkamah itu bermula sebaik sahaja Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Tawau memasuki Dewan Mahkamah Tinggi Syariah tepat jam 8.30am. Semua hadirin bangun memberi hormat dan selepas Hakim Mahkamah Tinggi memberi salam, prosiding pembukaan tahun perundangan syariahpun bermula. Timbalan Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah Tawau, Tuan Kassim Sauji memohon izin bagi memulakan prosiding dengan pembacaan ummul kitab al Fatihah. Prosiding seterusnya disusuli bacaan doa yang dipimpin oleh Pegawai Penyelidik Mahkamah Tinggi Syariah Tawau, Tuan Khalid bin Suahid.

 

Intipati Hujahan Peguam Syarie

Pengisian prosiding dimulakan dengan ucapan dari wakil Persatuan Peguam Muslim Sabah (AMAL) yang juga mewakili peguam-peguam syarie yang beramal di Tawau, Tuan Mohd Amin bin Hj. Tengreng. Dalam ucapannya yang mengambil masa selama 7 minit, beliau menyentuh peranan penting peguam syarie di Mahkamah Syariah. Beliau menekankan betapa para peguam syarie perlu berperanan membantu mahkamah bagi mencapai keadilan dalam sesuatu pertikaian kes. Para Peguam Syarie perlu sentiasa menyedari bahawa tugas sebagai wakil kepada anak guam mestilah dilaksanakan semata-mata mencari keredhaan Allah s.w.t dan jauh sekali dari menurut kehendak hawa nafsu, perasaan kasihan, marah, kemashyuran dan ingin memenangi sesuatu kes di Mahkamah. Beliau seterusnya menarik perhatian hadirin mengenai beberapa usaha kerjasama yang telah dijalankan oleh para peguam syarie di Tawau dalam rangka memartabatkan perundangan Islam di Negeri Sabah secara amnya dan secara khususnya di Daerah Tawau. Antara usaha yang dilaksanakan adalah menyediakan Klinik Guaman Syarie secara percuma kepada masyarakat Islam di Tawau pada setiap hari jumaat antara jam 2.00 petang sehingga 4.00 petang. Perkhidmatan yang dijalankan di bangunan Mahkamah Syariah Tawau ini telahpun dimulakan sejak bulan September 2014 lagi.

Para Peguam Syarie daerah ini juga menurut beliau turut terlibat dalam beberapa program lawatan dan kunjungan mahabbah Mahkamah Syariah Tawau ke beberapa agensi kerajaan yang berkaitan seperti Mahkamah Tinggi Awam, Balai Polis, Radio Televisyen Malaysia (RTM) dan FELDA UMAS dalam Daerah Tawau. Beliau melahirkan kesediaan para Peguam Syarie di daerah ini untuk memberi kerjasama dan sokongan padu atas apa-apa program yang dilaksanakan oleh Mahkamah dalam rangka meningkatkan mutu perkhidmatan dan penyampaian kepada masyarakat Islam di daerah ini. Ketika ini, pengisan Slot Bicara Syariah dan Perundangan di Tawau FM yang sudahpun bermula sejak bulan Januari 2015 adalah antara program berterusan melibatkan kerjasama antara Mahkamah Syariah Tawau, Peguam Syarie Tawau dan Tawau FM. Program ini diadakan pada minggu ketiga setiap bulan selama 30 minit dari pukul 2.00 petang hingga 2.30 petang.

Beliau yang mewakili suara Pegaum Syarie Tawau mengakhiri hujahan beliau dengan mengucapkan syabas dan tahniah kepada semua pihak yang telah bertungkus lumus bagi merealisasikan perlaksanaan majlis yang penuh bersejarah ini. Menurut beliau, majlis ini merupakan permulaan yang amat baik dan mengharapkan agar majlis seumpama ini dapat terus dilaksanakan pada tahun-tahun akan datang. Sebagai penutup, beliau menyatakan kepercayaan bahawa majlis ini jelas menunjukkan kepada umum bahawa sikap kebersamaan, kasih sayang dan setia kawan antara Mahkamah Syariah, Peguam Syarie dan Pendakwa Syarie mampu mencapai matlamat untuk menzahirkan keadilan undang-undang Islam sesuai dengan ungkapan “Syariah Asas Keadilan”.

 

Intipati Hujahan Ketua Pendakwa Syarie Sabah

Ucapan seterusnya disampaikan oleh Ketua Pendakwa Syarie Negeri Sabah, Tuan Sakaria Samela. Ucapan beliau yang mengambil masa selama 15 minit itu antara lain memaklumkan kepada hadirin bahawa prosiding Pembukaan Tahun Perundangan dan Syariah Tawau tahun 2015 ini merupakan satu sejarah dalam perundangan Islam di Malaysia. Menurut beliau, program seumpama ini belum pernah diadakan di mana-mana negeri di Malaysia. Justeru, usaha yang diadakan dengan kerjasama antara Mahkamah Syariah Tawau, Peguam Syarie Tawau dan Bahagian Pendakwaan Syarie Sabah ini merupakan sejarah tersendiri yang akan terpahat dalam lipatan sejarah bagi komuniti syariah di Malaysia. Beliau turut mengalu-alukan agar Pembukaan Tahun Perundangan Syariah ini dapat diadakan sebagai acara tahunan yang bukan saja diadakan di Daerah Tawau, malah dapat pula dikembangkan di peringkat negeri dan Kebangsaan pada masa hadapan.

Ketika menghuraikan peranan Pendakwa Syarie, beliau menekankan bahawa pendakwa dan peguam merupakan kumpulan professional yang bertindak untuk menegakkan keadilan, bersumberkan wahyu ilahi, melangkaui catatan manusiawi dalam bentuk dokumen yang dikanunkan. Menurutnya lagi, dalam merencanakan keadilan Islam, pendakwa dan peguam perlu berinteraksi melalui etika professional tanpa melayan kehendak klien atau saksi yang tidak professional. Bagi mencapai keadilan dan keindahan Islam, ketika bertindak tegas terhadap individu yang disyaki melanggar undang-undang, tanggungjawap pendakwa syarie dan peguam syarie tetap dilaksanakan. Antaranya, mereka sama sekali tidak dipujuk, apa lagi dipaksa untuk mengaku salah semata-mata untuk membolehkan hukuman ringan dapat dipertimbangkan atau play bargain digunakan. Pendakwa Syarie menurut beliau perlu mengambil perhatian bahawa dalam prinsip hukum syarak, tidak wujud istilah apabila memberi kerjasama kepada pihak berwewenang, hukuman ringan dapat diberikan.

Selaku Ketua Pendakwa Syarie Negeri Sabah, beliau melahirkan iltizam dan komitment untuk menyokong apa sahaja usaha ke arah menaikkan imej dan martabat institusi kehakiman syariah. Turut ditekankan dalam ucapan beliau adalah sokongan dan harapan pihak Pendakwaan Syarie agar hasrat kerajaan bagi menambahkan bilangan peringkat Mahkamah Syariah kepada 5 peringkat yang meliputi Mahkamah Rendah, Mahkamah Tengah, Mahkamah Tinggi, Mahkamah Rayuan dan Majlis Rayuan Syariah akan menjadi kenyataan. Beliau juga melahirkan harapan bahawa usaha kerajaan bagi menubuhkan Jabatan Pendakwaan Syariah di negeri-negeri termasuk Sabah dalam rangka memperkasa dan memantapkan pengurusan dan pentadbiran kes-kes jenayah syariah akan menjadi kenyataan. Langkah ini telah dipersetujui oleh Majlis Kebangsaan Hal Ehwal Islam (MKI) yang pengerusikan oleh YAB Perdana Menteri. Beliau seterusnya memaklumkan mengenai peningkatan kes pendakwaan jenayah syariah di negeri ini dan khususnya di Tawau yang sudah tentunya memerlukan komitment yang tinggi antara Mahkamah Syariah Tawau dan Bahagian Pendakwaan bagi memastikan kes-kes berkenaan dapat diselesaikan menurut masa yang sewajarnya. Ketika ini, Bahagian Pendakwaan Syarie telah menempatkan seorang Timbalan Pendakwa Syarie di Tawau bagi mengendalikan kes-kes pendakwaan bagi kesalahan-kesalahan syariah di Pantai Timur Sabah meliputi Daerah Tawau, Lahad Datu, Kunak dan Semporna.

 

Intipati Amanat dan Rumusan Yang Arif Hakim Mahkamah Tinggi Syariah

Kemuncak prosiding adalah ucapan dan amanat dari Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Tawau. Dalam amanatnya, Yang Arif melahirkan kesyukuran kepada Allah kerana mengizinkan acara Pembukaan Tahun Perundangan Syariah bagi Daerah Tawau tahun 2015 ini dapat dilaksanakan. Menurut beliau, acara yang julung kali diadakan ini merupakan satu detik penting dalam sejarah komuniti perundangan Syariah bukan saja di Tawau, malah di Negeri Sabah dan juga di Malaysia. Ini kerana, acara ini merupakan yang pertama kali diadakan. Dalam amanatnya, Yang Arif memaklumkan mengenai beberapa peristiwa penting dan berimpak tinggi dalam konteks perkembangan Islam di Malaysia telah berlaku di Mahkamah Syariah Tawau sepanjang tahun 2014. Perlaksanaan hukuman sebatan syariah sebanyak 6 rotan di dalam mahkamah terbuka Mahkamah Tinggi Syariah Tawau pada 28 Oktober 2014 merupakan detik penting yang terpahat dalam sejarah perundangan Islam di negara ini. Ini kerana, perlaksanaan hukuman sebatan yang disaksikan di khalayak ramai itu merupakan pertama kali berlaku dalam sejarah Mahkamah Syariah di Malaysia. Perlaksanaan hukuman tersebut mendapat reaksi positif dan sokongan padu dari pelbagai pihak.

Malah menurut beliau, ekoran dari kejayaan perlaksanaan hukuman sebat di Tawau, satu Standard Operating Procedure (SOP) mengenai perlaksanaan hukuman sebat di hadapan umum bakal dikeluarkan oleh Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) untuk digunapakai bagi seluruh negeri di Malaysia. Dalam amanat itu juga, beliau turut melahirkan kesyukuran kerana impian untuk melaksanakan solat berjamaah di Mahkamah Syariah Tawau berjaya diadakan bagi solat zohor dan asar. Perlaksanaan solat berjamaah ini telah diwajibkan kepada semua pegawai dan kakitangan lelaki Mahkamah Syariah Tawau sejak 17 November 2014 melalui satu arahan khas yang dikeluarkan oleh Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Tawau. Bagi melicinkan perlaksanaan solat tersebut, prosding kes dalam Mahkamah Rendah dan Tinggi Syariah dihentikan 10 minit sebelum masuknya waktu solat. Perlaksanaan solat berjemaah melibatkan kakitangan Mahkamah, para peguam syarie dan para pelanggan yang berurusan di Mahkamah Syariah dilihat amat positif dalam meningkat kualiti kerohanian di kalangan warga Mahkamah Syariah di daerah ini. Beliau turut berkongsi harapan dengan wakil Peguam Syarie, Tuan Mohd Amin bin Hj. Tengreng dan Tuan Sakaria bin Samela selaku Ketua Pendakwa Syarie Sabah agar acara Pembukaan Tahun Perundangan dan Syariah ini dapat diteruskan pada masa hadapan setiap tahun bukan sahaja di Daerah Tawau tetapi juga di peringkat negeri-negeri di Malaysia.

Turut mendapat perhatian dalam amanat dan rumusan Yang Arif Hakim adalah kerjasama yang diadakan oleh Mahkamah Syariah Tawau dan Peguam Syarie Tawau untuk membuat pengisian sekali dalam sebulan rancangan khas dalam Radio Tawau FM yang dinamakan Bicara Syariah dan Perundangan. Rancangan yang dibuat secara langsung sejak bulan Januari tahun 2015 ini dilihat mampu membantu masyarakat Islam dan bukan Islam di sekirar Daerah Tawau, Kunak, lahad Datu dan Semporna untuk mengenali Mahkamah Syariah lebih dekat lagi. Di samping mendapat gambaran sebenar peranan dan fungsi Mahkamah Syariah, masyarakat setempat juga mendapat manfaat untuk mengetahui bidang kuasa mahkamah syariah, peranan peguam syarie, tata cara permohonan dan tuntutan di mahkamah syariah, cabaran-cabaran dan perkembangan-perkembangan semasa dalam dunia perundangan Islam.

Perkhidmatan Klinik Guaman Syarie secara percuma setiap minggu di bilik yang disediakan di Bangunan Mahkamah Syariah Tawau turut mendapat reaksi positif Yang Arif Hakim. Perkhidmatan yang bermula sejak bulan September 2014 semakin mendapat sambutan masyarakat Islam setempat. Usaha yang membabitkan semua peguam syarie yang beramal di Tawau ini sekali gus dapat memberi gambaran positif terhadap kewibawaan dan peranan para peguam syarie dalam rangka mencelikkan masyarakat kepada hak-hak mereka dan hal-hal berkaitan perundangan islam di sekitar Pantai Timur Sabah.

Sesuai dengan tema tahun ini yang berbunyi “KE ARAH KEBERSAMAAN, KASIH SAYANG DAN SETIA KAWAN”, Yang Arif Hakim mengharapkan agar kerjasama antara pihak Pendakwaan Syarie dan para peguam syarie di Daerah ini terus dikekalkan serta ditingkatkan dari semasa ke semasa. Prosiding yang berjalan selama 1 jam dan berakhir tepat pada pukul 9.30 pagi itu ditangguhkan pada tahun hadapan. Acara yang menggabungkan Pegawai Kehakiman, Pendakwaan Syarie dan Peguam Syarie dengan pakaian lengkap dan jubah khas sesuai dengan profesyen masing-masing memperlihatkan keunikan tersendiri. Sesi bergambar beramai-ramai bersama Hakim Syarie kemudiannya diadakan dalam Dewan Mahkamah Tinggi Syariah dan juga di luar bangunan Mahkamah. Para peserta yang hadir rata-rata menyatakan perasaan puas hati dan menyatakan harapan agar majlis seumpama ini dapat diteruskan pada tahun hadapan.

JIKA SUDAH TERLAFAZ CERAI, CEPAT-CEPATLAH KE MAHKAMAH

3 Febuari 2015

Soalan

Assalamualaikum. Saya ingin bertanya. Adik ipar saya telah melafazkan cerai talak satu kepada isterinya di hadapan kedua pakcik dan makcik si isteri. Tetapi dalam masa kurang sebulan, adik ipar saya dan isterinya telah kembali semula dan bersekedudukan bersama. Di sini, saya ingin tahu:

(1) Adakah mereka harus memfailkan penceraian mereka di pejabat agama?
(2) Haruskah mereka melalui proses penceraian sebelum mereka rujuk semula?
(3) Apa hukum jika sudah melafazkan cerai tanpa memfailkan dan bersekedudukan??

Sila balas pertanyaan saya kerana saya ingin tahu. Terima kasih

Jawapan

Walaikumussalam wbt. Dalam keadaan di atas, apabila ternyata si adik ipar telah melafazkan cerai ke atas isterinya, tindakan segera yang perlu dilakukan adalah menfailkan permohonan pengesahan lafaz cerai luar mahkamah di Mahkamah Syariah di mana pasangan tersebut bermastautin atau tinggal. Terus sahaja ke Mahkamah Syariah. Elakkan dari menangguh-nangguh perkara ini. Penangguhan yang berterusan akan hanya menambahkan rasa resah, bimbang dan tidak senang pada hati bukan saja pada pasangan ini malah pada keluarga kedua pihak yang terlibat.

Lafaz tersebut perlu diteliti oleh Mahkamah samada ianya telah menggugurkan talaq atau tidak. Ini kerana, lafaz talaq itu sendiri ada yang disebut sebagai lafaz soreh atau lafaz yang terang, nyata yang mana seseorang yang melafazkannya dalam keadaan biasa akan menggugurkan talaq. Ia tak memerlukan niat menceraikannya. Contohnya “aku ceraikan kau” atau “aku talaqkan kau” atau “kau tertalaq”.

Ada lagi lafaz yang dikategorikan sebagai lafaz kinayah yang memerlukan niat menceraikan baharulah lafaz tersebut dikira sebagai sabit perceraian atau gugur talaq. Contohnya suami mengatakan kepada isterinya “kau kembalilah kepada ibubapa engkau dan jangan lagi kau balik ke sini”. Dalam hal ini, sekiranya suami berniat menceraikan isteri saat melafazkan kata-kata itu, maka ia dikira menggugurkan talaq. Sebaliknya, jika suami sekadar menakutkan atau memberi amaran kepada isteri, maka tidaklah gugur talaq.

Justeru, dalam situasi yang dihadapi oleh adik ipar tersebut, sebaiknya bersegeralah ke Mahkamah Syariah dan failkan permohonan pengesahan lafaz cerai luar Mahkamah. Jika benar telah bercerai, mahkamah akan menentukan pula berapa bilangan atau jumlah talaq yang gugur. Hanya mahkamah syariah saja yang boleh memutuskan perkara ini menurut undang-undang keluarga Islam yang berkuatkuasa di negeri-negeri. Seksyen 56 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam jelas menyebutkan bahawa Pendaftar Perkahwinan, Perceraian dan Rujuk hanya boleh mendaftarkan suatu perceraian itu apabila telah berpuashati bahawa Mahkamah Syariah telah membuat pengesahan mengenai perceraian itu.

Soal mereka telah rujuk, kembali atau bersekedudukan semula sebagai suami isteri, hal tersebut tidak harus berlaku begitu saja tanpa mendapat kepastian mengenai kedudukan status mereka semada sudah bercerai atau tidak. Jika mereka benar-benar nak bersatu semula, ikutilah undang-undang yang ada. Undang-undang itu bukanlah menyusahkan tetapi ia adalah memudahkan urusan manusia. Ia mengelak dari berlakunya perkara-perkara yang bertentangan dengan syarak. Segerakan dan jangan bertangguh lagi.

Tindakan menyegerakan untuk membuat laporan (permohonan) ke mahkamah mengenai lafaz cerai yang dilakukan di luar mahkamah tanpa kebenaran mahkamah adalah kehendak undang-undang. Seksyen 57 Enakmen Undang_undang Keluarga Islam menegaskan bahawa laporan (permohonan pengesahan lafaz cerai luar mahkamah) hendaklah dibuat kepada Mahkamah Syariah dalam tempoh 7 hari dari lafaz cerai tersebut berlaku. Ini bermakna, bila mana lafaz cerai sudah dibuat oleh suami, maka pasangan tersebut mestilah melaporkan hal tersebut dalam tempoh 7 hari dari tarikh lafaz.

Dalam perkara sepenting ini, Arahan Amalan sudah dikeluarkan kepada seluruh Mahkamah Syariah di negeri-negeri bahawa keutamaan untuk mendengar terus permohonan yang ada persetujuan bagi kes pengesahan lafaz cerai perlu diberi termasuk mendengar pada hari yang sama kes berkenaan jika ada ruang mahkamah berbuat demikian. Erakita berpendapat bahawa penjelasan dari artikel dalam ruangan ini serta jawapan di atas memadai sebagai jawapan kepada soalan yang ketiga.

Demikianlah jawapan erakita dalam situasi di atas. Semoga ada manfaatnya. Jangan tunggu lagi. Bersegeralah ke Mahkamah Syariah dan failkan permohonan pengesahan lafaz cerai luar mahkamah tersebut. Mohonlah kepada Pendaftar Mahkamah supaya kes berkenaan dapat disegerakan pendegarannya atas sebab nak rujuk.

Wallahu a’lam.

SEBATAN SYARIAH PERTAMA DI KHALAYAK RAMAI

 29 Oktober 2014

Alhamdulillah. Segala puji bagi Allah yang telah telah mempermudahkan urusan hamba-hamba-Nya. Atas izin Allah s.w.t, akhirnya telah terlaksana satu hukuman sebatan syariah sebanyak 6 sebatan ke atas pesalah lelaki berumur 24 tahun yang telah disabitkan melakukan persetubuhan haram di bawah Seksyen 80(1) Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah No. 3 (Sabah) 1995. Perlaksanaan hukuman telah dijalankan di Dewan Terbuka Mahkamah Tinggi Syariah Tawau, Sabah pada 28 Oktober 2014 bersamaan 4 Muharram 1436H.

Perlaksanaan hukuman penuh bersejarah itu disaksikan oleh hampir 40 orang yang terdiri dari Hakim Mahkamah Tinggi dan Rendah Syariah Tawau, Pegawai-Pegawai Kanan Mahkamah Syariah Tawau, kakitangan Mahkamah, Pegawai Penjara, Pegawai Perubatan Hospital Tawau, keluarga pesalah, Pegawai Penguatkuasa Agama dan hampir 20 orang Peguam Syarie yang beramal di Tawau.

Dewan Mahkamah sudah mulai dipenuhi hadirin setelah menjalani tapisan keselamatan dari Polis Mahkamah seawal jam 8.45am. Semua yang hadir tidak dibenarkan membawa talipon bimbit dan kemera ke dalam Dewan Mahkamah.

Upacara perlaksanaan hukuman dijalankan penuh tertib. Tidak ada pakaian khas yang disediakan pihak penjara kepada pesalah bagi tujuan perlaksanaan sebat. Ini kerana, hukuman yang dikenakan kepada pesalah adalah semata-mata sebatan sahaja tanpa pemenjaraan. Pesalah dibenarkan memakai pakaian biasa yang menutup aurat.

Bagi melicinkan perjalanan hukuman, Mahkamah telah menyediakan aturcara perlaksanaan. Tepat jam 9.30am, Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Tawau yang memakai jubah khas Hakim masuk ke Dewan. Atas arahan pegawai mahkamah, semua hadirin dalam dewan berdiri. Setelah Hakim memberi salam, semua hadirin kemudiannya duduk. Sebaik Hakim menghentakkan Tukul Mahkamah, upacarapun dimulakan dengan bacaan Al- Fatihah. Ucapan pembukaan seterusnya dibuat oleh Timbalan Pendaftar Mahkamah Tinggi Syariah Tawau. Hadirin dimaklumkan bahawa sebentar lagi hukuman sebatan sebanyak 6 kali akan dilaksanakan oleh pihak Penjara ke atas pesalah yang dihukum atas kesalahan melakukan persetubuhan haram dengan seorang wanita di bawah Seksyen 80(1) Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Sabah) 1995. Tumpuan pada hadirin adalah pada ucapan pembukaan yang disampaikan Timbalan Pendaftar dengan suara yang kuat dan jelas.

Sebaik Timbalan Pendaftar menamatkan ucapan pembukaan yang memakan masa lebih kurang dalam satu minit, Pegawai Penjara kemudiannya berdiri tegak di hadapan Hakim dan memohon agar perlaksanaan hukuman sebat dimulakan. Hakim memberi kebenaran dengan ucapan “boleh mulakan!”. Pegawai Perubatan dari Hospital Daerah Tawau kemudiannya menjalankan pemeriksaan ke atas tubuh pesalah. Setelah selesai, Pegawai Penjara seterusnya memaklumkan kepada Hakim bahawa pesalah adalah dalam keadaan yang sihat dan hukuman boleh dilaksanakan terhadapnya. Dengan kata-kata “Hukuman sebat boleh dilaksanakan sekarang kepada pesalah!” oleh Hakim, maka saat yang penuh mendebarkanpun bermula.

Pesalah yang dari awal duduk di barisan hadapan dibawa oleh Pegawai Penjara ke ruang tengah Dewan yang dikosongkan. Dalam ruangan kosong itulah pesalah diminta berdiri dan memegang meja yang ditempatkan sebagai ruangan saksi dalam Mahkamah. Suasana terus sunyi sepi tanpa sebarang suara. Semua mata tertumpu kepada apa yang dilakukan oleh Tukang Sebat yang telah sedia ada dari awal. Tiada suara yang keluar dari mulut Tukang Sebat. Tubuh yang tegap dengan pakaian T-Shirt Penjara jelas menampakkan lengannya yang keras dan berotot. Rotan yang cukup sederhana berada pada tangannya sambil memperbetulkan kedudukan tubuh pesalah. Saat ini kelihatan wajah-wajah para hadirin menunjukkan penuh debaran dan mengujakan. Ada juga peguam yang memalingkan wajahnya ke arah yang lain. Mungkin kerana tidak sanggup melihat apa yang akan dilakukan kepada pesalah itu. Hadirin pula, ada yang menundukkan wajahnya pada saat-saat sebatan hendak dilaksanakan.

Pesalah dihadapkan ke arah dinding dewan mahkamah dalam keadaan berdiri. Tangan pesalah memegang hujung meja saksi yang agak tinggi. Pesalah kemudiannya diarahkan untuk membongkokkan sedikit badannya. Kini kedudukan pesalah benar-benar menghadap dinding dan tidak melihat para hadirin. Para hadirin pula dapat melihat dengan jelas bahagian belakang pesalah. Semua mata tertumpu kepada dua orang sahaja. Tumpuan 100 peratus diberikan kepada pesalah dan Tukang Sebat. Terpancar pada wajah pesalah suatu keresahan penuh gementar akan apa yang bakal berlaku terhadapnya sebentar lagi. Pegawai Penjara yang berdiri berdekatan dengan kedudukan pesalah dan tukang sebat mengambil buku catatan khas dan merekodkan apa yang akan berlaku. Pesalah tidak diikat mahupun dipegang oleh sesiapa. Jelas terpancar kesediaan pesalah untuk disebat menurut syariat Islam.

Dalam suasana yang penuh mendebarkan, tanpa suara dan bunyi-bunyian, akhirnya sebatan pertama dilaksanakan ke bahagian belakang tubuh pesalah. Hayunan rotan yang digunakan adalah cukup sederhana. Ukuran ketebalan rotan pula tidak melebihi 1.25 sentimeter dan panjangnya pula tidak melebihi 1.22 meter. Sebatan tersebut cukup ringan dan jelas sekali tidak menyakitkan, apatah lagi pesalah adalah dalam keadaan berpakaian menutupi tubuhnya. Selepas sebatan pertama, Pegawai Penjara yang merekodkan sebatan membuat kiraan dengan suara tinggi “satu!”. Begitulah seterusnya sebatan dijalankan sehingga tamatlah 6 kali sebatan. Terpancar dari wajah pesalah satu kepuasan dan kelegaan setelah tamatnya sebatan terakhir. Tidak ada langsung pada wajah pesalah yang menggambarkan kesakitan atau kesengsaraan akibat sebatan.

Pegawai Perubatan sekali lagi membuat pemeriksaan ke atas tubuh pesalah pada bahagian yang disebat. Setelah berpuas hati, akhirnya Pegawai Penjara memaklumkan bahawa perlaksanaan sebatan telah sempurna dilaksanakan. Pegawai Penjara membawa pesalah ke tempat duduk dalam dewan. Kini, semua mata tertumpu kepada Hakim yang berada tengah-tengah di tempat khas Hakim yang diapit oleh dua bendera rasmi iaitu Bendera Kebangsaan dan Bendera Negeri Sabah di kiri dan kanan.

Setelah semuanya duduk, Hakim memulakan ucapan penutup yang cukup bernilai dan bersejarah. Ucapan tersebut telah disediakan secara bertulis bagi melicinkan upacara perlaksanaan hukuman. Berikut adalah ucapan Hakim berkenaan yang telah menyentuh sanubari para hadirin dalam dewan:

“Alhamdulillah. Sebentar tadi kita semua telah menyaksikan di hadapan mata kita perlaksanaan hukuman sebat ke atas pesalah jenayah syariah atas kesalahan zina. Hukuman sebat adalah satu hukuman yang ditetapkan oleh Allah kepada orang yang melakukan zina sebagaimana disebutkan dalam surah an Nuur: 2 yang berbunyi:

“Perempuan yang berzina dan laki laki yang berzina, hendaklah kamu sebat kedua-duanya seratus kali sebatan. Dan janganlah kamu dipengaruhi oleh perasaan belas kasihan terhadap kedua-duanya dalam menjalankan hukum Allah, jika benar kamu beriman kepada Allah dan hari akhirat. Dan hendaklah disaksikan hukuman seksa yang dikenakan itu oleh kumpulan daripada orang yang beriman”.

Para hadirin semua telah menyaksikan betapa hukuman sebat yang telah ditetapkan Allah itu bukanlah satu hukuman menyiksa atau mendera atau mengazab pesalah. Ia jauh sekali lebih ringan berbanding hukuman yang dikenakan dari Mahkamah Awam. Inilah dia hukuman yang selama ini digeruni dan ditakuti oleh ramai orang selama ini. Mereka menyangka betapa kejam dan dahsyatnya hukuman sebat dalam Islam. Pelbagai kata-kata negatif dilemparkan terhadap hukuman ini. Namun, hari ini, para hadirin semua dapat saksikan depan mata. Apakah benar dakwaan orang-orang tersebut bahawa hukuman Islam ini kejam? Anda semua boleh menjawapnya hari ini.

Para hadirin semua, dalam Islam, perlaksanaan hukuman hendaklah dilakukan di khalayak umum. Ini telah disebutkan sendiri oleh Allah dalam surah an Nuur: 2 yang dibacakan tadi. Allah menegaskan bahawa hukuman tersebut hendaklah disaksikan oleh sekumpulan orang-orang beriman. Tujuannya bukan mendera, bukan menyeksa, tetapi untuk memberi pengajaran, pendidikan dan keinsafan kepada kepada pesalah dan orang lain, lebih-lebih lagi kepada orang yang menyaksikan hukuman itu, jangan sampai perbuatan ini dilakukan lagi oleh pesalah atau orang yang menyaksikan atau ahli-ahli keluarga yang menyaksikan dan juga oleh masyarakat. Kesannya adalah kepada jiwa dan minda manusia. Inilah dia keindahan dan mutiara Islam yang perlu diketahui orang.

Ketika ini, pemerintah hanya memberi mahkamah syariah kuasa untuk menghukum sebat paling maksima 6 kali sebatan sahaja berbanding 100 kali sebagaimana yang diperintahkan Allah. Dan hari ini, Mahkamah ini telah mengambil dan melaksanakan kuasa yang diberi oleh pemerintah itu. Kita doakan semoga pihak pemerintah akan memperkasa lagi undang-undang yang sedia ada sehingga benar-benar menurut apa yang disebutkan dalam Al Quran pada masa akan datang. Amin yaa Rabbal alamin.

Semoga Allah meredhai perlaksanaan hukuman pada hari ini dan menghitungnya sebagai sebahagian daripada amal soleh dan usaha kita semua untuk memartabatkan hukum Allah di muka bumi. Semoga dosa dan kesalahan yang dilakukan oleh pesalah ini diampuni Allah. Semoga perlaksanaan hukuman sebat di hadapan umum pada hari ini membawa rahmat kepada perkembangan undang-undang Islam di negara ini. Sekian. Wassalamualaikum wbt”.

Ucapan ini telah menarik tumpuan para hadirin. Hakim turut membacakan ayat al- Quran dalam Surah an-Nuur: 2 berserta terjemahannya sebagai satu ingatan kepada hadirin betapa perlaksanaan hukuman pada hari bersejarah itu adalah sebagai menyahut perintah Allah s.w.t. Tidak dapat dinafikan bahawa perlaksanaan hukuman sebat itu ini adalah satu sejarah yang paling bernilai dalam perkembangan perundangan Islam di negara ini. Ini kerana, inilah kali pertama dalam sejarah negara di mana pesalah jenayah syariah disebat di khalayak umum iaitu di dalam Dewan Mahkamah Syariah. Perlaksanaan hukuman di luar penjara ini adalah selaras dengan peruntukan undang-undang yang membenarkan mahkamah berbuat demikian. Seksyen 125(3) ( c ) Enakmen Tatacara Jenayah Syariah No. 9 (Sabah) 2004 secara jelas menyebutkan bahawa hukuman hendaklah dilaksanakan di hadapan seorang pegawai perubatan kerajaan di mana-mana tempat sebagaimana yang diarah oleh Mahkamah atau di suatu tempat yang ditetapkan oleh Kerajaan Negeri bagi maksud itu.

Rata-rata hadirin yang ditemui menyatakan perasaan lega dan berpuas hati dengan perjalanan hukuman yang penuh bersejarah ini. Perlaksaanaan hukuman dijalankan dengan penuh tertib dan teratur. Tidak ada perkara-perkara tidak diingini berlaku sebelum, semasa dan selepas perlaksanaan hukuman dijalankan. Pesalah yang ditemui selepas hukuman juga mengakui tidak merasa disakiti secara fizikal akibat sebatan tersebut. Jelaslah betapa hukuman sebatan dalam Islam bukanlah untuk menyakiti, mendera atau menyeksa pesalah. Hukuman tersebut sebaliknya mampu mendidik hati nurani pesalah, orang-orang yang menyaksikan hukuman dan juga masyarakat sekeliling supaya menjadi manusia yang mempunyai disiplin dan peradaban yang tinggi sebagai khalifah di muka bumi.

Bagi mencapai matlamat untuk memberi kesedaran dan keinsafan kepada masyarakat tentang falsafah hukuman dalam Islam, mahkamah boleh membuka ruang kepada orang ramai dengan menjemput dari masa ke semasa pelbagai lapisan masyarakat meliputi pemimpin masyarakat, guru-guru agama, para pendakwah, para pelajar dan NGO untuk menyaksikan sendiri perlaksanaan hukuman sebat di Mahkamah. Malah tidak keterlaluan sekiranya pembuat undang-undang itu sendiri yang terdiri dari Ahli Dewan Undangan Negeri (ADUN) atau Ahli Parlimen (MP) juga wajar sekali dijemput untuk melihat sendiri perlaksanaan hukuman tersebut bagi mendapat gambaran yang jelas mengenai perlaksanaan undang-undang yang telah diluluskan oleh kedua-dua badan perundangan utama negara ini.

Semoga perlaksanaan hukuman sebat di hadapan umum dapat pula dilaksanakan di negeri-negeri lain selepas ini agar masyarakat benar-benar melihat dengan kepala dan mata sendiri betapa indah dan hebatnya hukuman dalam Islam. Tidak seperti yang digembar gemburkan sebagai hukuman yang zalim, ganas, mendera dan menyeksa oleh orang-orang yang tidak senang melihat undang-undang Islam yang adil ini dilaksanakan di negara ini.

5 TAHUN BERSABAR UNTUK BERPOLIGAMI

9 Mei 2014

Soalan

Assalamualaikum.

Saya ingin mengetahui adakah mungkin bagi seseorang suami mendapatkan kebenaran berpoligami dari mahkamah tanpa perlunya kehadiran isteri pertama? Dalam erti kata lain tanpa pengetahuan isteri pertama. Kes yang berlaku pada saya adalah saya berhajat melangsungkan perkahwinan dalam tempoh sebulan dengan bakal isteri kedua saya. Mungkin pihak luar akan berfikiran bahawa saya berniat untuk menipu isteri pertama saya. Ini tidak benar.

Setelah melayari rumah tangga selama 18 tahun, saya bersabar dengan segala dugaan yang telah diberikanNya. Terlalu melayani isteri sehingga isteri berani ambil kesempatan pada kelemahan saya. Hanya dengan alasan tidak ingin bergaduh, saya menuruti segala permintaaan isteri sehingga terjadinya queen control. Bertahun-tahun makan hati, dituduh suami dayus tapi demi menjaga hubungan dan anak-anak, saya mengalah agar kemarahan isteri tidak dilepaskan pada anak-anak. Pernah saya cuba bertegas tapi keadaan menjadi makin keruh sehingga pernah diminta saya melepaskannya.  Isteri saya terlalu emotional. Bukannya tidak pernah diajak berbincang tetapi semua yang keluar darinya adalah pemikiran negatif. Bagaimana boleh kami mencapai kata sepakat?

Saya mengenali bakal isteri lebih kurang 5 tahun sebelum saya membuat keputusan untuk mengambilnya sebagai isteri yang sah. Status saya tidak dimaklumkan oleh beliau kepada keluarga bagi mengelakkan hal menjadi rumit. Namun dalam tempoh sebulan kami agak buntu mencari cara penyelesaian. Memikirkan tindakan yang tidak wajar yang bakal dilakukan oleh isteri saya, maka saya ingin memohon kebenaran dari mahkamah agar membenarkan saya untuk berkahwin dengan bakal isteri saya secara sah dan mengikut perundangan. Setelah memikirkan apa yang bakal terjadi kepada anak-anak (anak kandung berumaur 17 tahun dan 2 anak angkat berumur 7 dan 8 tahun) sekiranya saya bersalah melanggar undang-undang berpoligami tanpa kebenaran mahkamah, setelah berbincang kami bersetuju untuk bernikah dahulu tanpa majlis kerana masih banyak perkara yang kami perlu selesaikan.

Kami akan berterus terang selepas akad nikah nanti dan bersedia dengan segalanya kerana tahu beliau akan meninggalkan anak-anak kepada kami. Itulah ayat yang selalu dikeluarkannya bila dia marahkan saya. Saya dan bakal isteri menunggu hingga tempoh 5 tahun bagi memastikan anak saya satu-satunya menduduki  peperiksaan SPM tanpa sebarang masalah melibatkan ibubapa. Kami masih memikirkan orang sekeliling dan bukannya mementingkan diri. Setelah 5 tahun, sewajarnya kami bernikah secara sah bagi mengelakkan maksiat dan menjatuhkan maruah keluarga bakal isteri. Saya selalu berkata pada diri sendiri, salah saya agaknya kerana terlalu manjakan isteri sehingga tidak pernah menunaikan solat walaupun setelah disuruh malah selalu melawan cakap suami dan meninggikan suara kepada suami adalah perkara biasa. Adakah salah saya sekiranya berlaku penceraian setelah 18 tahun saya bertahan?

Jawapan

Wa’alaykumussalam wbt.

Dalam kes saudara, jalan terbaik adalah membuat permohonan untuk kebenaran berkahwin berpoligami di Mahkamah Syariah. Bagaimanapun, undang-undang yang sedang berkuatkuasa pada ketika ini menghendaki agar isteri, bakal isteri dan wali kepada bakal isteri turut dipanggil ke Mahkamah semasa permohonan bagi kebenaran berpoligami didengar di Mahkamah. Seksyen 23(5) dan (6) Enakmen Undang-Undang keluarga Islam 2004 jelas menyatakan mengenai keperluan kehadiran isteri termasuk pihak-pihak yang disebutkan di atas. Soal isteri nak hadir atau tidak di Mahkamah setelah notis panggilan kehadiran ke mahkamah telah diserahkan kepadanya tidak lagi menjadi halangan bagi kes tersebut diteruskan. Bahkan Mahkamah boleh membuat keputusan samada membenarkan si suami berpoligami atau sebaliknya walaupun tanpa kehadiran isteri. Yang penting penyerahan notis permohonan yang menghendaki kehadiran isteri ke mahkamah telah benar-benar diserahkan kepadanya dalam tempoh yang dibenarkan oleh undang-undang. Menurut undang-undang sebagaimana dinyatakan dalam seksyen 45(2) Enakmen Tatacara Mal Syariah 2004, penyerahan notis kehadiran hendaklah tidak kurang dari 2 hari sebelum tarikh pendengaran kes berkenaan.

Beranikan diri saudara jika benar saudara serius dalam hubungan dengan bakal isteri. 5 tahun adalah tempoh yang lama dalam suatu hubungan cinta antara lelaki dan wanita. Dalam sebuah rumahtangga, suami adalah ketua keluarga. Saudara tidak perlu takut kepada isteri untuk menyatakan hasrat berpoligami jika saudara telah nekad untuk bernikah lagi. Jika isteri marah atau menentang, hal tersebut sebenarnya satu sunnatullah. Ia sememangnya sifat semulajadi yang ada pada seorang wanita. Dalam masa yang sama, saudara perlu ingat bahawa di sisi Allah, isteri wajib taat kepada suami selagi suami menyuruh perkara yang tidak bertentangan dengan syariat Allah. Isteri sepatutnya takut jika ia berlaku engkar perintah suami kerana dosanya besar di sisi Allah. Jangan sampai isteri yang control suami. Suami yang sepatutnya jaga dan kawal isteri dengan cara yang maaruf. Jika disuruh solatpun isteri engkar, itu satu perbuatan yang terang-terangan engkar perintah suami. Ia boleh jatuh kepada nusyuz. Bagaimanapun, untuk bercerai, ada baiknya saudara fikirkan dahulu hal ini semasak-masaknya. Elakkan dari mengambil jalan singkat. Usaha dan ikthiar pada tahap maksima perlu diambil untuk mempertahankan rumahtangga yang ada. Bagaimanapun, andaikata usaha itu tidak mendatangkan hasil, maka saudara bolehlah bertindak untuk menfailkan permohonan perceraian di mahkamah syariah.

Bagi tujuan mempertahankan rumahtangga yang sedia ada, isteri saudara perlu dibawa dekat kepada agama. Usaha perlu dilakukan menurut pelbagai kaedah dan cara. Boleh jadi tindakan saudara membuat permohonan untuk berpoligami akan menyedarkan isteri akan tindakan dan perbuatannya selama ini. Tidak mustahil isteri akan menilai semula apa yang telah ia lakukan ke atas suami selama 18 tahun hidup bersama. Dalam situasi saudara, doa kepada Allah amat penting dan sangat diperlukan. Sentiasalah berdoa kepada Allah agar rumahtangga kalian diberikan kebahagiaan, ketenangan dan kedamaian. Berdoalah kepada Allah agar dimudahkan segala urusan dalam rumahtangga. Berdoalah agar saudara dan isteri saudara diberikan hati yang dekat kepada Allah, agar segala kekalutan dan keserabutan dalam rumahtangga dapat dileraikan. Mohon doa kepada Allah agar segala kesempitan, kepanasan dan amarah dalam rumahtangga dapat dijauhkan.

Perceraian adalah jalan terakhir setelah segala usaha memperbaiki atau memulihkan telah dilaksanakan. Jika perceraian terpaksa ditempuh, pastikan ia dilakukan di mahkamah syariah, bukannya di kereta atau di rumah atau di pejabat atau di jalan raya. Menceraikan isteri tanpa kebenaran mahkamah adalah satu kesalahan. Ia akan menyusahkan saudara dan keluarga. Jika benar nak berkahwin lagi, tak perlu disembunyikan lagi. Kita harus melihat jangka masa panjang, bukan hanya pada hari ini. Berkahwin tanpa kebenaran juga adalah satu kesalahan. Oleh itu, berterus terang adalah jalan terbaik. Ia menepati syarak dan undang-undang. Hadapilah isteri di mahkamah nanti apabila dipanggil untuk memberikan keterangan. Jangan takut jika kita berada di pihak yang benar. Persoalan samada saudara berjaya mendapat kebenaran berpoligami dari mahkamah atau tidak, itu perkara yang kedua. Terserahlah kepada mahkamah hal itu setelah menimbang segala alasan, kemampuan saudara dan faktor-faktor lain yang berkaitan dengan permohonan saudara. Jika ditakdirkan permohonan saudara tidak diluluskan, saudara masih boleh mendapatkan keadilan dengan mengemukakan rayuan ke mahkamah yang lebih tinggi iaitu Mahkamah Rayuan Syariah.

Perlu juga ditegaskan bahawa tidak ada tempoh tertentu yang ditetapkan oleh undang-undang bertulis yang menghendaki mahkamah membuat keputusan dalam permohonan bagi mendapatkan kebenaran berpoligami. Erakita menasihatkan saudara agar tidak terus menetapkan tarikh pernikahan saudara dengan bakal isteri lebih-lebih lagi dalam tempoh sebulan. Perlu diingatkan bahawa mahkamah memang mempunyai piagam pelanggannya sendiri di mana setiap kes mesti ditetapkan untuk sebutan atau pendengaran pertamanya dalam tempoh 21 hari dari tarikh pendaftaran. Soal jangkamasa penyelesaian kes, hal tersebut adalah subjektif kerana terdapat pelbagai faktor yang boleh menyebabkan kes berkenaan boleh tertangguh. Antaranya, notis kehadiran ke mahkamah belum berjaya diserahkan kepada isteri. Selain itu, bantahan dari pihak isteri juga boleh menyebabkan kes tersebut menggambil sedikit masa untuk penyelesaian kerana mahkamah juga perlu member ruang masa kepada isteri untuk mengemukakan bantahan termasuk hujah bertulis kepada mahkamah. Justeru, saudara perlu bersabar dahulu untuk tidak menetapkan tarikh pernikahan saudara dengan bakal isteri bagi mengelak risiko yang tidak dijangka.

Semoga ada manfaatnya pandangan ini.

Wallahu a’lam dan terimakasih. Wassalam

Pengesahan Perceraian tanpa kebenaran Mahkamah sudah Selesai. Mana penalti terhadap suami?

 

3 Mei 2014

Soalan

Assalamualaikum.

Siapa yang akan mengkuatkuasakan penalti ini? Biasanya pihak isteri akan menfailkan pengesahan perceraian di makhamah. Hakim akan megesahkannya setelah terdapat bukti yang kukuh. Tetapi tidak pula diperintahkan pihak bekas suami untuk membayar denda yang berkaitan? Siapa yang akan mengkuatkuasakan penalti ini? Kes ini berlaku dalam keluarga saya tetapi pihak bekas suami masih belum dikenakan penalti dan perceraian telah berlaku beberapa tahun yang lalu.

Jawapan

Walaikumussalam wbt.

Terimakasih atas pertanyaan Saudari di atas. Kes perceraian adalah satu kes yang berasingan dengan kes jenayah syariah. Setelah didapati bahawa lafaz talaq sah dan perceraian disahkan telah berlaku di luar mahkamah tanpa kebenaran Mahkamah Syariah, maka satu perintah bertulis akan dikeluarkan oleh Mahkamah mengenai perceraian tersebut.

Berhubung penalti kerana menceraikan isteri tanpa kebenaran mahkamah, adalah perlu difahami bahawa penalti hanya dikenakan kepada pesalah jenayah sebagai salah satu bentuk hukuman ke atas pesalah yang telah disabitkan bersalah kerana melanggar undang-undang. Bagi sesiapa yang didapati menceraikan isterinya tanpa mendapat kebenaran terlebih dahulu dari Mahkamah Syariah, seseorang itu boleh didakwa dan jika disabitkan bersalah, boleh dihukum dengan denda tidak lebih RM1,000 atau penjara tidak lebih 6 bulan atau kedua-duanya sekali. Perkara ini disebutkan dalam seksyen 125 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 2004. Ini bermakna, bukan penalti dengan membayar denda sahaja bentuk hukuman yang boleh dikenakan kepada pesalah, tetapi juga meliputi hukuman penjara jika itu yang dirasakan menasabah dan wajar oleh mahkamah.

Timbul persoalan di mana mahkamah telah lama membuat keputusan mengenai pengesahan perceraian di luar mahkamah. Bagaimanapun tiada apa-apa tindakan berbentuk penalti atau hukuman penjara yang dikenakan kepada pasangan yang terlibat. Isunya, adakah si suami atau bekas suami akan terlepas begitu saja? Ya. Si suami akan terlepas begitu saja jika tidak ada tindakan susulan yang dilakukan oleh mana-mana pihak untuk merujukkan kes berkenaan kepada pihak berkuasa agama. Justeru, apa yang perlu dilakukan ialah sesiapa saja yang mempunyai maklumat mengenai suatu kesalahan yang telah dilakukan boleh dan sepatutnya melaporkan hal tersebut kepada pihak berkuasa agama. Aduan bukan saja boleh dibuat oleh pasangan berkenaan, tetapi juga oleh pegawai agama di Bahagian Perkahwinan, Perceraian dan Rujuk di Jabatan Agama Islam.

Aduan bertulis perlu dikemukakan kepada Pegawai Penguatkuasa Agama di Jabatan Agama Islam Negeri di mana kesalahan itu dilakukan. Penguatkuasa Agama pula seterusnya membuat siasatan terhadap aduan berkenaan. Pihak-pihak berkaitan yang mempunyai maklumat mengenai aduan tersebut lazimnya akan dipanggil memberi keterangan bagi melengkapkan kertas siasatan.

Setelah dilengkapkan, kertas siasatan itu akan dikemukakan oleh Penguatkuasa Agama kepada Ketua Pendakwa Syarie Negeri untuk disemak dan diteliti. Jika siasatan lengkap, kes tersebut akan difailkan di Mahkamah untuk tujuan pendakwaan. Saman akan dikeluarkan oleh mahkamah ke atas Tertuduh. Tertuduh dalam konteks ini adalah suami. Bentuk pertuduhan adalah melakukan kesalahan jenayah syariah kerana menceraikan isteri tanpa kebenaran dari mahkamah syariah terlebih dahulu. Jika disabitkan salah, tertuduh samada akan dihukum denda atau penjara atau kedua-duanya sekali sebagaimana yang dijelaskan sebelum ini.

Lazimnya dalam kes jenayah melibatkan kesalahan menceraikan isteri tanpa kebenaran mahkamah, hukuman yang dijatuhkan adalah dalam bentuk denda bagi kesalahan kali pertama. Pesalah boleh memohon agar diberi tempoh tertentu untuk melunaskan bayaran denda tersebut. Sekiranya gagal membayar dalam tempoh yang ditetapkan, Mahkamah boleh menghukum pesalah itu dengan hukuman penjara tidak melebihi 6 bulan.

Semoga penjelasan ini ada manfaatnya untuk Saudari dan para tetamu ERAKITA sekalian.

Wallahu a’lam.

REMIDI KEGANASAN RUMAHTANGGA DALAM UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM

 

 18 Febuari 2014

Selain dari perlindungan yang boleh diperolehi di Mahkamah Majistret, pasangan suami isteri juga boleh mendapatkan perlindungan dan juga remidi-remidi berkaitan dari Mahkamah Syariah. Walau bagaimanapun, pasangan tersebut mestilah seorang yang beragama Islam dan perkahwinan mereka mestilah telah didaftarkan secara sah menurut undang-undang dan hukum syarih di Jabatan Agama Islam. Perlindungan dan remidi-remidi yang disediakan adalah berbentuk perlindungan keselamatan ke atas mangsa dalam bentuk hak untuk mendapatkan perintah pembubaran perkahwinan jika mangsa memilih untuk menamatkan perkahwinan mereka. Keganasan yang dilakukan oleh suami umpamanya, boleh dijadikan alasan utama untuk pembubaran perkahwinan tersebut melalui fasakh dan ta’liq.

1.         Fasakh:

Ada peruntukan dalam sek 53(1)(h)(i) yg menyebut mengenai penganiayaan seperti berikut:

“Seorang perempuan yg berkahwin mengikut Hukum Syarak adalah berhak mendapat perintah untuk membubarkan perkahwinan atau untuk fasakh atas satu atau lebih daripada alasan-alasan berikut iaitu bahawa suami menganiayainya, iaitu antara lain menyakiti atau menjadikan kehidupannya menderita disebabkan kelakuan aniaya”

 Sek 53(1)(h)(m) menyebut:

 “apa-apa alasan lain yg diiktiraf sebagai sah bagi membubarkan perkahwinan atau bagi fasakh di bawah Hukum Syarak”.

Dalam kes Hairon vs Omar (JH). Mahkamah Rayuan Syariah memutuskan bahawa perbuatan menyakiti tubuh badan isteri membolehkan isteri difasakhkan nikahnya. Dalam tulisan Norainan Bahari bertajuk Darar Syarie Dalam Mu’asyarah al-Jiwaz dan Pemakaiannya Dalam Enakmen Undang-Undang Keluarga Selangor 1984 yang dimuatkan dalam buku bertajuk Wanita Dan Perundangan Islam suntingan Raihanah Abdullah, terbitan Ilmiah Publishers Sdn. Bhd, 2001 dalam halaman 79 yang menyebutkan seperti berikut:

“Oleh itu, memukul walaupun tidak lazim tetapi menjadi suatu penganiyaan dan berasaskan Mazhab Maliki, fasakh dibolehkan kerana menyebabkan darar terhadap isteri bukan setakat menyebabkan kesusahan sahaja tetapi juga penderitaan akibat sentiasa berlaku pertengkaran dan maki hamun.”

Dalam kes Hairun vs Omar, Yang Arif Tan Sri Dato’ Haji Mohd. Azmi dalam penghakimannya berkata:

 “Prinsip dhirar ini telah diterima oleh kebanyakan negara-negara Islam termasuk Undang-Undang Keluarga Islam di Malaysia dan Undang-Undang Keluarga Islam 1984 Negeri Selangor juga telah menerima prinsip ini. Jika diteliti dengan lebih mendalam, prinsip pembubaran perkahwinan atau fasakh kerana “aniaya” atau “dhirar” ini tidaklah disyaratkan penganiayaan atau dhirar terhadap tubuh badan sahaja, malahan lebih luas dari itu termasuk enggan bercakap dengan isteri, membelakangkan isteri atau memalingkan muka darinya semasa di katil, mengutamakan memberi layanan kepada perempuan lain dari isteri, memukul dengan pukulan yang menyakiti dan seterusnya dan tidaklah disyaratkan pukulan itudilakukan berulang kali dan lazim”.

Berhubung pemakaian pendapat mazhab dalam kes fasakh, saya merujuk kenyataan Yang Arif Tan Sri Dato’ Haji Mohd Azmi ketika memberikan penghakimannya dalam kes Hairun vs Omar yang menegaskan bahawa pendapat dari Mazhab Maliki berkaitan dhirar digunakan sebagai alasan untuk pembubaran perkahwinan atau fasakh dan prinsip ini diterimapakai kebanyakan negara Islam termasuklah di negara kita. Beliau berkata seperti berikut:

“Kuasa Mahkamah membubarkan perkahwinan atau fasakh kerana perbuatan yang menyebabkan berlakunya “dhirar” terhadap isteri ini adalah berasaskan pendapat Mazhab Maliki. (Miwad Abdul Tawwab, Mausua’h al-Maarif, Iskandariyyah Egypt 1986, halaman 646). Prinsip dhirar ini telah diterima oleh kebanyakan negara-negara Islam termasuklah Undang-Undang Keluarga Islam di Malaysia dan Undang-Undang Keluarga Islam 1984 Negeri Selangor juga telah menerima prinsip ini”.

 Dari kenyataan di atas, saya tidak lagi teragak-agak untuk memetik pendapat dari ulama Mazhab Maliki sepertimana yang dinukilkan oleh Dr. Wahbah al-Zuhaili di atas mengenai keharusan pemisahan dilakukan apabila berlakunya pertelingkahan dan kemudaratan dalam rumahtangga pasangan suami isteri. Untuk memperkukuhkan kenyataan yang mengatakan bahawa kemudaratan dalam rumahtangga boleh diambilkira dalam kes pembubaran perkahwinan atau fasakh, saya tertarik untuk memetik tulisan Mohd. Salleh Haji Ahmad mengenai Kaedah Fekah yang berbunyi “Kemudaratan Hendaklah Disingkirkan” dalam bukunya yang bertajuk Pengantar Syariat Islam, terbitan Pustaka Haji Abdul Majid, cetakan 1999, di halaman 224-225 yang menyatakan seperti berikut:

“Ulama telah sepakat bahawa kaedah ini mengecualikan dhirar yang diizin oleh Syara’ seperti Qisas, Hudud dan segala jenis hukuman keseksaan dan ta’zir yang lain kerana sesungguhnya menolak kerosakan hendaklah didahulukan dari menarik kebaikan. Walau bagaimanapun hukuman-hukuman itu pada hakikatnya tidak disyariatkan melainkan kerana hendak menolak kemudaratan juga.

 

 Masalah-masalah yang termasuk dalam kaedah ini:

 

a.             Boleh dipulangkan barang yang dibeli kepada penjual kerana terdapat kecacatan padanya.

b.             Dihajar (ditahan dari mengurus harta sendiri) ke atas safih; dilarang Mufti yang tidak bersopan dari mengeluarkan fatwa; doktor yang jahil dari merawat orang sakit kerana amalan-amalan mereka ini mendatangkan kemudaratan ke atas diri mereka dan orang lain.

c.             Fasakh nikah kerana ‘aib, kepapaan dengan nafkah dan sebagainya.

d.             Qisas, Hudud dan Ta’zir.”

2.         Ta’liq:

 Sebarang tindakan pihak suami menyakiti tubuh badan isteri boleh mensabitkan cerai taqliq jika berlaku perlanggaran terhadap lafaz taqliq yg dibuat oleh suami selepas aqad nikah. Di negeri sabah umpamanya, bentuk lafaz taqliq yang dipakai seperti yg terdapat di belakang sijil nikah ialah:

          “Adalah saya Atan bin Bidin tinggal di Kota Kinabalu dengan ini bertaklik iaitu manakala saya tinggalkan isteri saya Sarah bte Arshad selama 4 bulan berturut-turut atau lebih, sengaja atau paksa atau saya atau wakil saya tiada memberi nafkah kepadanya selama masa yang tersebut, padahal ia taatkan saya, atau saya melakukan perkara yang menyakitkan tubuh badannya atau kehormatan dirinya atau harta bendanya atau perkara yang tidak diingininya, kemudian ia mengadu kepada mana-mana kadhi di seluruh Malaysia dan manakala sabit aduannya di sisi kadhi atau Mahkamah Syariah, maka pada ketika itu tertalaklah isteriku Sarah bte Bidin dengan satu talak”

Dalam lafaz taqliq tersebut ada disebutkan “atau saya melakukan perkara yg menyakiti tubuh badannya atau kehormatan dirinya..”. Perlakuan menyakiti tubuh badan jelas termasuk dalam senarai perkara yg dikatakan keganasan rumahtangga. Di samping ada diperuntukkan dalan AKRT 1994, perkara yg sama juga ada diperuntukkan dalam EUUKINS 2004. Keadaan ini sebenarnya memberi banyak manfaat kepada kaum wanita terutamanya untuk mencari jalan keluar dari masalah rumahtangga yang kronik disebabkan tindakan ganas dari pihak suami.

Ini bermakna jika si isteri dapat membuktikan kepada M bahawa si suami menyakitkan tubuh badannya dengan dengan pukulan yg menyakitkan, maka M apabila mensabitkan dakwaan isteri itu, talaq satu akan gugur.  Alasan ini banyak digunakan pihak isteri dalam tuntutan taqliq mereka di M Syariah. Laporan polis dan doktor perubatan juga banyak membantu isteri dalam tuntutan mereka.

3.         Perintah Tegahan Terhadap Gangguan

 Seperti dalam AKRT 1994, perkara yg menyentuh mengenai perintah perlindungan terhadap mangsa keganasan rumahtangga ada diperuntukkan dengan jelas dalam EUUKINS 2004. Sek 107(1) menyebut:

“Mahkamah adalah berkuasa dalam masa perbicaraan hal ehwal suami isteri masih belum selesai atau selepas pemberian suatu perintah perceraian, fasakh atau pembatalan, memerintahkan seseorang menahan dirinya dari mengganggui atau menceroboh, dengan apa-apa cara pun ke atas suami dan isteri atau bekas suami atau bekas isterinya “.

 Perintah tersebut boleh dipohon bukan saja untuk melindungi isteri tetapi juga suami. Kesan terhadap sebarang keingkaran mematuhi perintah M tersebut merupakan satu penghinaan terhadap Mahkamah. Seksyen 107(2) menyebut:

“Kemungkiran mematuhi sesuatu perintah yg dibuat di bawah seksyen ini boleh dikenakan hukuman sebagai suatu penghinaan terhadap Mahkamah”.

Ini bermakna, pihak yang melanggar perintah itu boleh dikenakan tindakan penghinaan Mahkamah dengan memberikan notis tunjuk sebab kepadanya di hadapan Mahkamah mengapa ia tidak dikomitkan ke penjara atau dihukum dengan apa-apa juga hukuman yang sewajarnya atas kesalahan menghina Mahkamah. Prosiding kes seperti ini akan dijalankan dalam kes mal memandangkan permohonan berkaitan penghinaan Mahkamah dan pegkomitan ke penjara ini dibuat terus kepada mahkamah melalui kes mal.

4.         Dakwaan menghina Mahkamah kerana ingkar perintah tegahan.

 Selain boleh memilih untuk mendapatkan keadilan mengheret pihak yang melanggar perintah tegahan yang dikeluarkan Mahkamah di bawah seksyen 107 di atas ke Mahkamah untuk pengkomitan ke penjara, pihak yang terkilan itu juga boleh memilih untuk membawa orang yang ingkar tadi ke Mahkamah dalam kes jenayah. Apa yang perlu dilakukan ialah dengan membuat aduan rasmi kepada Pegawai Penguatkuasa Agama di Jabatan Hal Ehwal Islam Negeri Sabah. Siasatan akan dijalankan di bawah seksyen 104 Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah (Sabah) 1995 (EKJS) atas kesalahan menhina perintah Mahkamah. Di bawah Seksyen 104 EKJS 1995, seseorang yg disabitkan menghina Mahkamah boleh dikenakan hukuman denda tidak lebih RM1,000.00 atau penjara tidak melebihi 6 bulan atau kedua-duanya sekali.

5.         Kesalahan- dan hukuman berkaitan keganasan rumahtangga di bawah EUUKINS 1992

 Terdapat 2 seksyen khas yang memperuntukkan hukuman bagi kesalahan berkenaan keganasan rumahtangga. Dalam seksyen2 tersebut, perkataan berkenaan keganasan rumahtangga yg digunakan ialah menganiayai dan menzalimi. Sek 134 EUUKINS 1992 sebagai contohnya menyebut:

“Seseorang suami atau isteri yg menganiaya isteri atau suaminya atau menipu harta isteri atau suaminya adalah melakukan suatu kesalahan dan boleh dihukum denda tidak melebihi RM1000.00 atau penjara tidak melebihi 6 bulan atau kedua2nya denda dan penjara itu”.

 Manakala sek 142(1) menyebut:

“Seseorang lelaki yg menzalimi isterinya atau anaknya dengan apa carapun adalah melakukan suatu kesalahan dan boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi RM3000.00 atau penjara tidak melebihi 1 tahun atau kedua2nya denda dan penjara itu”.

 Sek 142(2) pula menyebut:

“Seseorang isteri yg menzalimi suaminya atau anaknya dengan apa carapun adalah melakukan suatu kesalahan dan boleh dikenakan hukuman denda tidak melebihi RM3000.00 atau penjara tidak melebihi 1 tahun atau kedua2nya denda dan penjara itu”.

 Di bawah EUUKINS 2004 pula, seksyen 128 menyebutkan bahawa selain boleh dipenjara dan dihukum membayar denda, pesalah jenayah dalam rumahtangga juga boleh diperintahkan untuk membayar pampasan kepada mangsa bagi harta yang telah ditipu itu. Seksyen tersebut berbunyi”

(1) Seseorang suami atau isteri yang dengan sengaja menganiaya isterinya atau suaminya atau menipu harta isterinya atau suaminya, mengikut mana-mana yang berkenaan, adalah melakukan suatu kesalahan dan hendaklah dihukum denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau penjara tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya denda dan penjara itu.

(2) Mahkamah boleh, sebagai perintah tambahan, memerintahkan supaya dibayar pampasan bagi harta yang telah ditipu itu.

Perlu dimaklumi bahawa EUUKINS 1992 sehingga kini belum lagi dimansukhkan. Ini bermakna, terdapat 2 enakmen undang-undang keluarga Islam yang sedang berkuatkuasa di Sabah ketika ini iaitu EUUKIN 1992 dan EUUKINS 2004. Semoga tulisan ini ada manfaatnya dalam rangka penyebaran ilmu pengetahuan dan kefahaman mengenai hak kita di sisi undang-undang khususnya dalam konteks perundangan Islam.

PERUNDANGAN ISLAM DI SABAH: SEJARAH MAHKAMAH SYARIAH DAN BIDANG KUASA

 

Oleh: Ahadin bin Arinen[1]

 

PENDAHULUAN

Tulisan ini menfokuskan perbincangan mengenai perkembangan undang-undang Islam di Sabah dalam konteks sejarah dan bidangkuasanya. Perkembangan mutakhir Mahkamah Syariah Sabah turut dibincangkan bagi melihat lebih dekat perbandingan kedudukan dan perkembangan perundangan Islam di negeri ini sebelum merdeka dan selepas merdeka. Cabaran Mahkamah Syariah Negeri Sabah dalam melaksanakan tugas murni bagi memperkasa dan memantapkan pentadbiran undang-undang Islam turut disentuh bagi melihat peranan penting yang dimainkan oleh para hakim syarie untuk membuktikan bahawa undang-undang Islam itu hidup dan sesuai untuk mana-mana zaman dan tempat. Tulisan ini bagaimanapun tidak akan membincangkan secara secara detil mengenai kedudukan Islam sebelum merdeka kerana ia memerlukan topik khusus yang berasingan. Kedudukan institusi Mahkamah Anak Negeri juga hanya akan dibincangkan secara ringkas untuk membolehkan penumpuan kepada perbincangan mengenai sejarah dan bidangkuasa Mahkamah Syariah Sabah dapat dilakukan bermula selepas merdeka sehingga kini.

 

PERKEMBANGAN UNDANG-UNDANG ISLAM DAN PENGALAMAN MAHKAMAH SYARIAH NEGERI SABAH

Perkembangan undang-undang Islam dan Mahkamah Syariah sebelum merdeka 1963

Perkembangan undang-undang Islam dan penubuhan Mahkamah Syariah di Sabah berkait rapat dengan kewujudan MAN di negeri ini. Penubuhan MAN secara tidak rasmi dikatakan telahpun berlaku sejak tahun 1881 oleh pihak Syarikat Berpiagam Borneo Utara British (SBBUB). Bagaimanapun, penubuhan mahkamah berkenaan berlaku secara rasminya pada penghujung 1800-an apabila SBBUB mula memperkenalkan undang-undang bertulis bagi melicinkan pentadbiran keadilan ketika itu. Undang-undang yang dilaksanakan ketika itu adalah menurut undang-undang diri pribumi. Jika kes berkenaan melibatkan orang Islam, pengadil atau perunding yang dilantik adalah dari kalangan orang Islam yang mahir dalam undang-undang adat dan undang-undang Islam.[4] Mereka dikenali sebagai Ketua Anak Negeri (KAN).

Pengiktirafan terhadap institusi ini semakin terserlah apabila SBBUB memperkenalkan The Village Administration Proclamation 1891. Melalui undang-undang ini, KAN diserapkan dalam pentadbiran kerajaan bagi membantu Majistret mengendalikan pentadbiran undang-undang dan kehakiman.[5] Menariknya, majoriti KAN yang dilantik oleh pihak SBBUB sepanjang tempoh pentadbirannya dari 1881 sehingga 1941 adalah dari kalangan orang-orang Islam. Pada tahun 1915 sebagai contohnya, 8 dari 9 orang ahli Majlis Penasihat Ketua Anak Negeri adalah beragama Islam.[6] Semenjak tahun 1881 sehingga Sabah merdeka pada tahun 1963, undang-undang Islam terus berjalan dan berkembang selari dengan perkembangan undang-undang adat. Antara undang-undang bertulis yang diperkenalkan oleh SBBUB dan kerajaan selepasnya yang ada kaitan dengan undang-undang Islam sepanjang tempoh berkenaan selain The Village Administration Proclamation 1891 adalah Muhammadan Custom Proclamation of 1902, Mohammadan Ordinance 1914, The Native Administration Ordinance 1937, Muslims Ordinance 1953 dan Native Courts Ordinance 1953.[7]

Semasa pendudukan Jepun di Sabah antara tahun 1941 hingga 1945, pentadbiran hal ehwal Islam tetap berjalan. Menariknya, dalam keadaan genting dan tidak menentu, KAN yang majoritinya terdiri dari kalangan orang-orang Islam telah diambil dan dilantik oleh pentadbiran tentera Jepun untuk menjadi Majistret di bawah pengawasan tentera Jepun. Pengalaman berkhidmat dalam kerajaan walaupun singkat di bawah pentadbiran tentera Jepun sedikit sebanyak memberi pengalaman dan pengetahuan tambahan dalam pengurusan pentadbiran keadilan di kalangan mereka yang dilantik.[8]

 

Perkembangan undang-undang Islam dan Mahkamah Syariah selepas merdeka 1963

Sehingga Sabah mencapai kemerdekaan melalui pembentukan Malaysia pada tahun 1963, undang-undang utama bertulis yang terpakai bagi orang Islam di Sabah adalah Muslim Ordinance 1953.[9] Tidak timbul langsung penubuhan Mahkamah Syariah bagi membicarakan kes di kalangan orang-orang Islam. Ini kerana, Ordinan berkenaan tidak memasukkan sebarang peruntukan mengenai penubuhan  Mahkamah Syariah. Tidak sepertimana berlaku di negeri-negeri lain, penubuhan sebuah Majlis Agama Islam yang berfungsi sebagai nadi pentadbiran dan pengurusan hal ehwal Islam yang meliputi aspek perundangan Islam juga tidak diperuntukkan dalam Ordinan tersebut. Dengan kata yang lain, semua kes berkaitan undang-undang Islam dibicara dan diputuskan oleh KAN di Mahkamah Anak Negeri.

Dalam konteks Perlembagaan Negeri Sabah, Islam tidak dimasukkan sebagai agama Negeri Sabah sebagaimana negeri-negeri lain di Semenanjung Malaysia. Hal ini berlaku ekoran permintaan dan desakan pemimpin-pemimpin Sabah khususnya dari kalangan bukan Islam untuk tidak memasukkan Islam sebagai agama negeri dalam Perlembagaan Negeri semasa rundingan pembentukan Malaysia.[10] Perkara ini jelas terkandung dalam memorandum 20 Perkara yang dikemukakan dalam Jawatankuasa Antara Kerajaan (IGC) yang menyaksikan bahawa perkara pertama dalam senarai Perkara 20 itu adalah berkenaan hal peniadaan peruntukan agama rasmi atau agama negeri bagi Negeri Sabah.[11] Ketiadaan Islam sebagai agama negeri dalam Perlembagaan Negeri Sabah berlangsung selama 10 tahun bermula dari saat kemerdekaan pada tahun 1963 sehinggalah tahun 1973.[12]

Ketiadaan peruntukan yang memasukkan Islam sebagai agama negeri Sabah dalam tempoh tersebut dilihat memberi kesan yang kurang sihat terhadap perkembangan undang-undang Islam di Sabah. Sementara dikatakan perkembangan agama lain khususnya Kristian dilihat subur, perkembangan Islam pula adalah sebaliknya. Hakikat bahawa tampuk pemerintahan seawal kemerdekaan yang dipegang oleh kebanyakannya pemimpin tempatan dari kalangan penganut Kristian dilihat memberi sumbangan kepada keadaan sedemikian terjadi.[13] Perkembangan Islam pula dilihat mula terserlah apabila Pertubuhan Islam Seluruh Sabah (USIA) ditubuhkan secara rasminya pada tahun 1969. Jawatan Ketua Menteri ketika itu berada dalam pegangan Tun Datu Mustapha bin Datu Harun, yang juga Presiden USNO dan sekaligus Presiden USIA yang pertama. Dominasi orang Islam dalam kepimpinan tertinggi Negeri Sabah di samping tertubuhnya organisasi seperti USIA telah memberi sumbangan penting kepada suburnya gerakan dakwah dan perkembangan Islam di Sabah seawal 1970.

 

Islam Sebagai Agama Rasmi Negeri Sabah

Tarikh 23 September 1973 menjadi detik penting dalam perkembangan Islam di Sabah apabila Dewan Undangan Negeri Sabah meluluskan pindaan terhadap Perlembagaan Negeri Sabah dengan menetapkan Islam sebagai agama rasmi Sabah.[14] Perkara 5(A) Perlembagaan berkenaan menetapkan bahawa Islam menjadi agama rasmi negeri manakala agama-agama lain boleh dianuti dan diamalkan dengan aman dan harmoni di negeri ini. Roh peruntukan yang baru ini adalah sejajar dengan undang-undang tertinggi negara iaitu Perlembagaan Persekutuan yang memperuntukkan bahawa Islam adalah agama bagi Persekutuan berserta jaminan kebebasan beragama di kalangan rakyatnya.[15] Dari aspek lain, pindaan terhadap Perlembagaan Negeri ini sekaligus mengubah kedudukan asal Islam di Sabah yang sebelumnya tidak diberi tempat dalam perlembagaan sebagaimana termaktub dalam 20 Perkara.[16] Sesungguhnya kedudukan istimewa Islam sebagai agama rasmi negeri telah memberi sumbangan dari segi semangat dan usaha berterusan kepada kerajaan untuk memantapkan undang-undang dan pentadbiran keadilan syariah di Sabah untuk tahun-tahun seterusnya.

Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak Negeri Sabah 1971

Enakmen bagi mengatur dan mentadbir hal ehwal orang-orang Islam Sabah yang pertama diluluskan selepas merdeka adalah Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak Negeri Sabah 1971. Antara tujuan utama Enakmen ini adalah bagi membolehkan kerajaan menubuhkan sebuah badan berkanun Islam yang akan bertanggungjawap sepenuhnya terhadap pentadbiran dan perkembangan Islam di Sabah. Rentetan wujudnya Enakmen ini, akhirnya kerajaan telah menubuhkan Majlis Ugama Islam Sabah secara rasmi pada 25 April 1971.[17] Majlis ini diperlukan untuk mengkaji keperluan bagi penubuhan Mahkamah yang khusus untuk orang-orang Islam di Sabah. Di samping itu, bagi mencapai matlamat ini, satu enakmen yang baru bagi membolehkan penubuhan sebuah mahkamah khas bagi orang-orang Islam yang dinamakan Mahkamah Syariah perlu diwujudkan.

Enakmen 1971 ini tidak mengandungi peruntukan bagi membolehkan penubuhan mahkamah khusus untuk orang Islam iaitu Mahkamah Syariah. Perlantikan hakim atau qadi juga tidak diperuntukkan dalam enakmen ini. Ini bermakna, kedudukan asal sebagaimana amalan pentadbiran undang-undang Islam di zaman sebelum merdeka masih kekal melainkan penubuhan sebuah Majlis Ugama Islam. Enakmen ini antara lainnya hanya memperuntukkan perlantikan mufti, ahli jawatankuasa undang-undang Majlis dan imam-iman. Walaupun imam-imam diberi kuasa untuk menguruskan hal ehwal nikah, cerai dan rujuk, namun kuasa mereka amat terhad. Pertikaian hanya dapat dibicarakan di Mahkamah Anak Negeri memandangkan tiada hakim atau qadi yang dilantik di bawah enakmen tersebut. Beberapa kesalahan jenayah syariah antaranya gagal membayar nafkah, khalwat dan zina terpaksa dirujuk untuk dibicara dan diputuskan oleh Mahkamah Anak Negeri.[18] Kekurangan ketara dalam Enakmen tersebut mendorong kerajaan untuk meneruskan usaha menambahbaik dan meningkatkan kelicinan pentadbiran undang-undang Islam di Sabah dengan memperkenalkan undang-undang yang lebih lengkap dan tersusun selepasnya. Buktinya, Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977 telah diperkenalkan bagi menggantikan Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1971.

PENUBUHAN MAHKAMAH SYARIAH NEGERI SABAH

Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak Negeri Sabah No. 15 Tahun 1977

23hb. Disember 1977 menjadi tarikh keramat dalam perkembangan undang-undang Islam di Sabah apabila Dewan Undangan Negeri Sabah meluluskan Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977. Enakmen ini memansuhkan Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1971 yang ternyata masih banyak kekurangannya.[19] Enakmen yang mengandungi 109 seksyen ini lebih lengkap berbanding Enakmen terdahulu di mana beberapa peruntukan penting dan bersejarah telah dimuatkan. Antara peruntukan yang besar impaknya terhadap perkembangan pentadbiran undang-undang Islam di Sabah ialah adanya peruntukan yang memberi kuasa kepada Yang Dipertua Negeri Sabah untuk menubuhkan Mahkamah Syariah.[20]

Di bawah Enakmen yang baru ini, terdapat 3 peringkat Mahkamah Syariah iaitu Mahkamah Rayuan Syariah, Mahkamah Qadi Besar dan Mahkamah Qadi. Buat pertama kalinya dalam sejarah apabila Mahkamah Syariah mula beroperasi di Sabah seiring dengan perlantikan Qadi-qadi Mahkamah pada 1hb. Febuari 1978. Dengan kuasa yang diberi Enakmen ini, Yang Dipertua Negeri Sabah telah melantik Datuk Hj. Ahmad bin Idris sebagai Qadi Besar pertama bagi Sabah dan seorang Qadi bagi setiap residensi yang ditetapkan.[21] Terdapat 5 residensi Mahkamah Syariah bagi seluruh Sabah yang terdiri dari Pantai Barat Kota Kinabalu, Pedalaman, Kudat, Sandakan dan Tawau. Antara kathi-kathi yang dilantik dan menjadi perintis kepada nafas baru Mahkamah Syariah Sabah ialah Datuk Hj. Zaman bin Lassim, Pengiran Hj. Daud bin Pg. Ismail, Datuk Hj. Abdul Wahid bin Osman dan Datuk Hj. Mohd. Noor Wahab.[22]

Mahkamah Qadi dan Mahkamah Qadi Besar diberi kuasa sebagai mahkamah mula bicara dengan bidangkuasa yang berbeza.[23] Mahkamah Rayuan Syariah pula berperanan untuk mendengar dan memutuskan kes-kes yang dirayu dari Mahkamah Qadi atau Mahkamah Qadi Besar.[24]

Bagi memantapkan lagi undang-undang ini, pindaan telah dilakukan ke atas Enakmen ini pada tahun 1981. Struktur organisasi Mahkamah Syariah disusun semula dengan masih mengekalkan tiga peringkat Mahkamah iaitu Mahkamah Qadi, Mahkamah Qadi Bahagian dan Mahkamah Rayuan Syariah.[25] Pindaan tersebut telah memansuhkan Mahkamah Qadi Besar dan mengujudkan Mahkamah Qadi Bahagian. Ini bermakna, Mahkamah Qadi Bahagian telah mengambilalih bidangkuasa yang sebelum ini diberikan kepada Mahkamah Qadi Besar. Qadi Besar pula dilantik sebagai Yang diPertua Mahkamah Syariah Negeri Sabah dan tidak lagi membicarakan kes-kes di peringkat mahkamah mula bicara. Qadi Besar hanya mendengar kes rayuan bersama 2 orang ahli penal. Ini bermakna keanggotaan ahli Mahkamah Rayuan Syariah telah dikurangkan dari 7 orang kepada 3 orang sahaja. Ahli penal rayuan itu pula mestilah dianggotai dari kalangan Qadi Bahagian yang tidak pernah mendengar kes yang dirayu itu dari peringkat mula bicara.

Perubahan yang berlaku dalam struktur organisasi Mahkamah Syariah dalam Pindaan 1981 sesungguhnya amat penting dalam memperkemas dan memperkukuhkan institusi Mahkamah Syariah di Sabah. Kewibawaan Qadi yang memegang jawatan penting dalam kehakiman syariah semakin terserlah apabila jawatan berkenaan mula diisi dari kalangan mereka yang berkelayakan dari segi latihan dan akademik. Bermula tahun 1986, jawatan tersebut mula diisi oleh mereka yang mendapat Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kehakiman Islam (DAIJ) di Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM), Petaling Jaya. Yang Arif Ahmad bin Lakim adalah antara generasi baru dengan kelayakan DAIJ telah dilantik menjawat Jawatan Qadi di Pantai Barat Kota Kinabalu pada tahun 1986.[26]Akademik dan latihan di peringkat Diploma Lanjutan di UIAM berkenaan telah mendedahkan para Qadi kepada kemahiran dan ilmu yang mantap bagi menjalankan tugas kehakiman. Tenaga pengajar pula adalah dari kalangan pakar undang-undang baik dari segi akademik mahupun pengalaman memandangkan majoritinya adalah professor undang-undang dan bekas-bekas Hakim Mahkamah Persekutuan Malaysia yang telah bersara.

Pengukuhan Mahkamah Syariah dan Undang-Undang Islam Sabah

Perkembangan undang-undang Islam di Sabah terus subur apabila satu Jawatakuasa Teknikal Negeri Sabah dibentuk pada tahun 1989. Jawatankuasa ini bertanggungjawap untuk menyemak deraf beberapa enakmen yang telah disediakan oleh Jawatankuasa Teknikal Pusat yang telah dipengerusikan oleh Almarhum Tan Sri Prof. Ahmad Ibrahim di peringkat kebangsaan. Ekoran dari usaha Jawatankuasa Teknikal Negeri Sabah, akhirnya satu lagi sejarah indah dan amat penting bagi perundangan Islam di Sabah apabila Badan Perundangan Negeri Sabah meluluskan 9 Enakmen Hukum Syarak sepanjang tahun 1991 hingga tahun 1995. Undang-Undang tersebut adalah:

1. Enakmen Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam No. 7 Tahun 1991
2. Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam No. 13 Tahun 1992.
3. Enakmen Mahkamah Syariah No. 14 Tahun 1992.
4. Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam No. 15 Tahun 1992.
5. Enakmen Undang-Undang Keterangan Mahkamah Syariah No. 16 Tahun 1992.
6. Enakmen Undang-Undang Zakat Fitrah No. 06 Tahun 1993.
7. Enakmen Prosedur Mal Syariah No. 09 Tahun 1993.
8. Enakmen Prosedur Jenayah Syariah No. 10 Tahun 1993.
9. Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah No. 03 Tahun 1995.

Kewujudan dan pewartaan Enakmen-Enakmen tersebut telah merubah landskap pentadbiran Islam dan undang-undang Islam di Sabah pada skala yang begitu berbeza berbanding tahun-tahun sebelumnya. Beberapa institusi atau agensi baru telah ditubuhkan oleh kerajaan bagi mentadbir hukum syarak. Berkuatkuasa 1hb. Disember 1995, Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah (JHEAINS) dan Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah (JKSNS) telah ditubuhkan. Kelahiran JKSNS telah mengambil alih tugas mentadbir mahkamah-mahkamah syariah dari Majlis Ugama Islam Sabah (MUIS) sepenuhnya bermula 1hb. Januari 1996. Kedua-dua jabatan ini diletakkan di bawah kawalan Jabatan Ketua Menteri (JKM). Bagi JKSNS, Jabatan ini diketuai oleh Ketua Hakim Syarie Negeri.[27]

 

Organisasi Baru Mahkamah Syariah Negeri Sabah

Organisasi Mahkamah berubah sekali lagi dengan adanya Enakmen Mahkamah Syariah 1992. 3 peringkat mahkamah masih dikekalkan. Bagaimanapun, gelaran Qadi telah dimansuhkan dan digantikan dengan gelaran dan jawatan Hakim Syarie. Penggunaan gelaran Hakim Syarie sesungguhnya satu lagi usaha yang murni untuk memartabatkan institusi kehakiman Islam ke tempat yang dihormati dan disegani. Gelaran tersebut mempunyai nilai yang tinggi khususnya dalam konteks wibawa, penghormatan dan keberkesanan tugasan kehakiman di mata masyarakat. 3 peringkat Mahkamah Syariah telah berubah menjadi:

1. Mahkamah Rayuan Syariah Negeri Sabah
2. Mahkamah Tinggi Syariah Negeri Sabah
3. Mahkamah Rendah Syariah Negeri Sabah.[28]

 

Undang-Undang Islam Mutakhir

Usaha memantapkan institusi Mahkamah Syariah dan pentadbiran undang-undang Islam di Sabah tidak terhenti begitu saja. Tidak sampai 10 tahun, usaha untuk memperkemaskan pentadbiran mahkamah syariah dan undang-undang diteruskan lagi. Matlamat utama adalah untuk menjadikan enakmen-enakmen yang sedia ada diseragamkan dengan enakmen-enakmen di negeri-negeri lain di Malaysia. Berikutan itu, bermula 1hb. Jun 2005, beberapa enakmen baru dikuatkuasakan bagi menggantikan enakmen-enakmen yang terpakai di Mahkamah sebelumnya di samping wujudnya beberapa enakmen baru. Enakmen-enakmen terkini yang sedang diguna pakai adalah:

1. Enakmen Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam No. 7 Tahun 1991.
2. Enakmen Undang-Undang Zakat Fitrah No. 06 Tahun 1993.
3. Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah No. 03 Tahun 1995.
4. Enakmen Perbadanan Baitulmal No. 11 Tahun 1998.
5. Enakmen Majlis Ugama Islam Sabah No. 05 Tahun 2004.
6. Enakmen Mahkamah Syariah No. 06 Tahun 2004.
7. Enakmen Fatwa Negeri Sabah No. 07 Tahun 2004.
8. Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam No. 08 Tahun 2004.
9. Enakmen Tatacara Jenayah Syariah No. 09 Tahun 2004.
10. Enakmen Tatacara Mal Mahkamah Syariah No. 10 Tahun 2004.
11. Enakmen Keterangan Mahkamah Syariah No. 11 Tahun 2004.

Berdasarkan kepada sinario yang ada, enakmen-enakmen yang terdahulu telah dimansuhkan. Enakmen Majlis Ugama Islam Sabah 2004 sebagai contohnya telah memansuhkan Enakmen Pentadbiran Undang-Undang Islam No. 13 Tahun 1992. Ini bermakna selepas tahun 1995, terdapat 3 undang-undang bertulis yang baru diperkenalkan iaitu Enakmen Perbadanan Baitulmal 1998, Enakmen Majlis Ugama Islam Sabah 2004 dan Enakmen Fatwa Negeri Sabah 2004. Dengan perkembangan terbaru ini, kini terdapat sebanyak 11 Enakmen yang berkaitan Pentadbiran dan Undang-Undang Islam di Negeri Sabah iaitu 8 yang terbaru di atas dan 3 yang terdahulu iaitu  Enakmen Pengawalan Sekolah-Sekolah Agama Islam No. 7 Tahun 1991, Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah No. 03 Tahun 1995 dan Enakmen Undang-Undang Zakat Fitrah No. 06 Tahun 1993.

Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 dikekalkan tanpa sebarang pindaan walaupun pada dasarnya, Enakmen berkenaan dilihat perlu diperkemaskan sejajar kelahiran beberapa enakmen lain yang kini lebih segar dan kemas. Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 1992 bagaimanapun masih kekal kuatkuasanya walaupun Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 2004 telah dilulus dan diwartakan. Justeru, pada ketika ini, terdapat 2 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam di negeri ini yang berkuatkuasa. Tindakan segera adalah perlu untuk memansuhkan enakmen yang terdahulu untuk mengelak kesulitan dalam konteks perlaksanaan dan penguatkuasaan undang-undang keluarga Islam di negeri ini.

 

PENUBUHAN JABATAN KEHAKIMAN SYARIAH NEGERI SABAH

Berkuatkuasa 1hb. Disember 1995, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah (JKSNS) telah ditubuhkan. Kelahiran JKSNS telah mengambil alih tugas mentadbir mahkamah-mahkamah syariah dari Majlis Ugama Islam Sabah (MUIS) sepenuhnya bermula 1hb. Januari 1996. Selain JKSNS, sebuah jabatan baru bagi mentadbir dan melaksana segala urusan dan hal ehawal orang Islam di Sabah juga ditubuhkan iaitu Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah (JHEAINS). Kedua-dua jabatan ini diletakkan di bawah kawalan Jabatan Ketua Menteri (JKM). Bagi JKSNS, Jabatan ini diketuai oleh Ketua Hakim Syarie Negeri.[29]

Di awal penubuhannya,  Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah dibekalkan dengan 65 jawatan dimana 37 darinya bertaraf sementara. Bilangan jawatan ini ditambah menjadi 75 jawatan pada 1999. Pada tahun  2000, melalui Waran Perjawatan Bil.27/2000, Bil.28/2000. Bil.29/2000, Bil.61/2000 dan Bil.69/2000, Jabatan ini mempunyai 83 jawatan termasuk 11 darinya masih bertaraf sementara.  Mulai 1 November 2002 melalui Waran Perjawatan Bil.33/2004,  Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah dibekalkan sebanyak 88 jawatan bertaraf tetap berikutan penggredan semula beberapa jawatan pada lapisan baru SSM. Jawatan Ketua Hakim Syarie Negeri kemudiannya dinaiktaraf dari Gred LS54 kepada Gred Utama C mulai 1 April 2005 melalui Waran Perjawatan Bil.49/2005. 2 jawatan lagi ditambah melalui Waran Perjawatan Bil.45/2005 menjadikan 90 jawatan kesemuanya.[30]

 PENYERTAAN KE DALAM SKIM PERKHIDMATAN GUNASAMA PERSEKUTUAN

Mahkamah Syariah Negeri Sabah melakar sejarah apabila memasuki Skim Perkhidmatan Gunasama Pegawai Syariah Persekutuan pada 19hb. Jun 2008. Sabah menjadi negeri yang ke-7 memasuki skim tersebut selepas Selangor, Melaka, Perlis, Wilayah Persekutuan,[31] Pulau Pinang dan Melaka.[32] Menariknya ialah, Negeri Sabah adalah satu-satunya negeri yang menyertai skim ini melibatkan semua pegawai dan kakitangan bermula Ketua Hakim Syarie Negeri sehinggalah kakitangan sokongan.[33]

Jika sebelum memasuki Skim Perkhidmatan Gunasama Persekutuan, bilangan waran perjawatan yang diluluskan kerajaan bagi Mahkamah Syariah Sabah hanya 90 jawatan, kini dengan penyertaan dalam Skim Perkhdimatan Gunasama Persekutuan bilangannya bertambah lebih sekali ganda iaitu 214 jawatan.[34] Jawatan Ketua Hakim Syarie Negeri adalah Gred Utama Jusa C manakala 5 jawatan bagi Hakim Mahkamah Tinggi Syariah adalah masing 2 bagi Gred LS52 dan 3 bagi Gred LS48. Selain itu, terdapat lagi satu jawatan penting dalam pentadbiran Mahkamah Syariah dengan Gred LS48 iaitu Ketua Pendaftar Mahkamah Rayuan Syariah menjadikan terdapat sebanyak 4 Gred LS48 kesemuanya. Gred LS44 adalah sebanyak 14 di mana 13 daripadanya adalah dikhususkan bagi jawatan Hakim Mahkamah Rendah Syariah dan selebihnya adalah untuk jawatan Pendaftar Kanan Mahkamah Syariah. Pegawai Sulh pula memegang Gred LS41 dengan bilangan sebanyak 13 jawatan.

Sejajar dengan keperluan dan perkembangan semasa, JKSNS dengan kerjasama Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) telah memulakan usaha pada tahun 2012 ini untuk melaksanakan unjuran semula perjawatan pegawai serta kakitangan JKSNS. Unjuran ini dibuat setiap 5 tahun sekali. Usaha ini melibatkan penaiktarafan gred jawatan Ketua Hakim Syarie dari Gred Utama Jusa C kepada Jusa B. Hakim Mahkamah Tinggi Syarie pula akan dinaiktaraf dari Gred LS52 dan LS48 kepada Jusa C dan LS54. Jawatan Ketua Pendaftar pula akan dinaik taraf dari Gred LS48 kepada LS54. Hakim Mahkamah Rendah Syariah pula akan dinaik taraf dari Gred LS44 kepada LS52 dan sebahagiannya adalah sekurang-kurangnya Gred LS48.

Usaha juga sedang dilakukan untuk menambah dan menaikkan gred jawatan bagi Pegawai-Pegawai Syariah yang terdiri dari Pegawai Sulh, Pendaftar, Timbalan Pendaftar dan Penolong Pendaftar kepada gred yang lebih baik. Jawatan-jawatan lain khususnya melibatkan khidmat pengurusan turut ditambah sesuai dengan pembukaan beberapa mahkamah lagi seperti Sipitang dan Ranau. Jika usaha ini mendapat kelulusan dari pihak kerajaan, bilangan pegawai dan kakitangan Jabatan ini akan bertambah lagi sekurang-kurangnya dalam 250 orang. Keputusan mengenai perkara ini dijangka diperolehi selewat-lewatnya penghujung tahun 2013.[35]

PENAIKAN TARAF MAHKAMAH SYARIAH SETANDING MAHKAMAH SIVIL

Satu sejarah penting bakal tercipta bagi Mahkamah Syariah di negara ini apabila kedudukannya akan berada sama taraf dengan Mahkamah Sivil dari segi perjawatan, emolumen dan lain-lain yang berkaitan. Usaha sedang dijalankan di peringkat Persekutuan bagi menaikkan taraf Mahkamah Syariah dari 3 peringkat kepada 5 peringkat sebagaimana di Mahkamah Sivil.[36] Ketika ini 3 peringkat yang sedia ada adalah Mahkamah Rendah Syariah, Mahkamah Tinggi Syariah dan Mahkamah Rayuan Syariah. 5 peringkat Mahkamah yang sedang diusahakan adalah:

1. Mahkamah Rendah Syariah
2. Mahkamah Tengah Syariah
3. Mahkamah Tinggi Syariah
4. Mahkamah Rayuan Syariah Negeri
5. Majlis Rayuan Syariah

Untuk mencapai tujuan di atas, 2 Akta di peringkat Persekutuan telah dicadangkan iaitu Akta Suruhanjaya Perlantikan Hakim-Hakim Mahkamah Tinggi, Mahkamah Rayuan Syariah Negeri dan Majlis Rayuan Syariah dan Akta Saraan Hakim-Hakim Mahkamah Tinggi Syariah, Mahkamah Rayuan Syariah dan Majlis Rayuan Syariah. Kedua-dua Akta yang akan dicadangkan ini memperuntukkan penubuhan Suruhanjaya Pelantikan dan Penetapan Saraan (gaji, elaun, pencen dan faedah-faedah lain) Hakim-Hakim Mahkamah Tinggi Syariah, Mahkamah Rayuan Syariah Negeri dan Majlis Rayuan Syariah. Kewujudan Suruhanjaya ini akan menjadikan taraf Hakim-Hakim di Mahkamah Syariah bermula Hakim Mahkamah Tinggi Syariah sehingga ke atas akan setaraf dengan Hakim-Hakim di Mahkamah Tinggi Sivil.[37]

 

PEMBANGUNAN MAHKAMAH SYARIAH SABAH

Setakat 1 Mac 2015, terdapat sebanyak 11 buah Mahkamah Rendah Syariah bagi seluruh Sabah. Daerah-daerah tersebut adalah Kota Kinabalu, Papar, Beaufort, Keningau, Kota Belud, Kudat, Sandakan, Kinabatangan, Lahad Datu, Tawau dan Semporna. Kesemua Mahkamah Rendah Syariah di daerah-daerah berkenaan telahpun beroperasi sepenuhnya. Usaha berterusan oleh kerajaan untuk meningkatkan imej dan kewibawaan Mahkamah Syariah Sabah jelas kelihatan apabila beberapa daerah telahpun mempunyai bangunan mahkamah sendiri. Ketika ini, daerah-daerah yang telahpun mempunyai bangunan Mahkamah Syariah adalah Keningau, Beaufort, Lahad Datu, Kinabatangan dan Semporna.

Pembinaan sebuah komplek bangunan Mahkamah Syariah untuk Kota Kinabalu dijangka akan dimulakan pada tahun 2015 di bawah peruntukan bagi Rolling Plan ke-4 dalam Rancangan Malaysia 10. Majlis Pecah Tanah bagi pembinaan kompleks bernilai 63 juta di atas tapak seluas 5 ekar ini telah disempurnakan dengan rasminya oleh YAB Datuk Seri Panglima Musa bin Haji Aman, Ketua Menteri Sabah pada 13 Febuari 2015.[38] Sesungguhnya keadaan pada hari ini adalah jauh lebih baik dan kemas berbanding 20 tahun lampau walaupun tidak dinafikan masih banyak kekurangan dan kelemahan yang boleh diperbaiki pada masa hadapan.

  

VISI, MISI DAN OBJEKTIF JABATAN KEHAKIMAN SYARIAH NEGERI SABAH

Visi Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah adalah ”Menjadi Institusi Kehakiman Syariah Yang Berwibawa.” Sesuai dengan tugas yang besar untuk memartabatkan perundangan Islam, Jabatan ini mempunyai misi yang penting iaitu melaksanakan pengadilan, pengurusan mahkamah dan perkhidmatan sokongan secara profesional, berkesan dan sistematik berasaskan Hukum Syarak dan peruntukan undang-undang.

Bagi memastikan pelaksanaan misi dan pencapaian visi adalah, Jabatan ini telah menetapkan objektif penubuhannya iaitu:

1. i) Menyegerakan pengendalian kes-kes Syariah dengan adil, teratur dan berkesan;
2. ii) Mempertingkatkan pengetahuan dan kemahiran pegawai dan kakitangan dari aspek perundangan dan pengurusan;

iii)     Melaksanakan dengan berkesan penggunaan teknologi maklumat dan komunikasi  (ICT) dalam pentadbiran;

1. iv) Menyedia dan mempertingkatkan kemudahan infrastruktur yang mencukupi dan terbaik.

OPERASI UTAMA JABATAN

Jabatan ini diketuai oleh Ketua Hakim Syarie yang juga berfungsi sebagai Pengarah Jabatan. Ketua Hakim Syarie mempunyai pejabatnya sendiri yang dinamakan sebagai Pejabat Ketua Hakim Syarie. Bagi melicinkan pergurusan dan pentadbiran, Jabatan ini mempunyai 2 bahagian utama iaitu Bahagian Khidmat Pengurusan dan Bahagian Khidmat Kehakiman.

Dari segi operasinya, Bahagian Khidmat Pengurusan berfungsi bagi menjalankan urusan pentadbiran am, pengurusan sumber manusia, perkhidmatan, perjawatan, pembangunan, perolehan, urusan kewangan dan akaun dan keurusetiaan. Bahagian ini juga menjalankan fungsi-fungsi pengurusan kes-kes rayuan Mahkamah Rayuan Syariah. Bahagian ini diketuai oleh Ketua Pendaftar Mahkamah Rayuan. Ia mempunyai pejabatnya sendiri yang dinamakan Pejabat Ketua Pendaftar.

Bahagian Pentadbiran Kehakiman pula terdiri daripada Mahkamah Rendah dan Tinggi Syariah. Bahagian ini menyediakan perkhidmatan pengurusan kes-kes mal (termasuk pembahagian harta pusaka atau faraid dan hal-hal yang berkaitan dengannya) mengikut bidangkuasa dari peringkat pendaftaran, penyediaan kes, sebutan atau pra-bicara, perbicaraan, pengurusan perintah, pelaksanaan perintah dan pengurusan rayuan. Selain itu, bahagian ini turut menjalankan pengurusan dan kuasa-kuasa pengadilan  kes-kes jenayah Syariah mengikut bidangkuasa dari peringkat pendaftaran, penyediaan kes, sebutan atau pra-bicara, perbicaraan, pengurusan perintah, pelaksanaan hukuman atau perintah dan rayuan.

BIDANGKUASA MAHKAMAH SYARIAH SABAH

Secara umumnya, bagi melihat apakah perkara-perkara yang terletak di bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah, rujukan utama boleh dibuat kepada Perlembagaan Persekutuan sebagai undang-undang induk dan tertinggi dalam negara. Senarai 2 (Senarai Negeri) Jadual 9, Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan seperti berikut:

Kecuali mengenai Wilayah-wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya, Hukum Syarak dan undang-undang diri dan keluarga bagi orang yang menganut Ugama Islam, termasuk hukum Syarak berhubung dengan mewarisi harta berwasiat dan tak berwasiat, pertunangan, perkahwinan, perceraian, mas kahwin, nafkah, pengambilan anak angkat, tafar anak, penjagaan anak, pemberian, pembahagian harta dan amanah bukan khairat; Wakaf Islam dan ta’arif  serta peraturan mengenai amanah khairat dan khairat agama, perlantikan pemegang-pemegang amanah dan perbadanan bagi orang-orang mengenai pemberian Ugama Islam dan khairat, yayasan, amanah, khairat dan yayasan khairat yang dijalankan, kesemuanya sekali dalam negeri; adat istiadat Melayu; zakat fitrah dan baitulmal atau hasil Ugama Islam yang seumpamanya; masjid atau mana-mana tempat sembahyang awam untuk orang Islam; mengadakan dan menghukum kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh orang-orang yang menganut Ugama Islam terhadap rukun-rukun Islam, kecuali mengenai perkara-perkara yang termasuk dalam Senarai Persekutuan, keanggotaan, penyusunan dan acara bagi Mahkamah-Mahkamah Syariah, yang akan mempunyai bidang kuasa hanya ke atas orang-orang yang menganut Ugama Islam dan hanya mengenai mana-mana perkara yang termasuk dalam perenggan ini, tetapi tidak mempunyai bidang kuasa mengenai kesalahan-kesalahan kecuali setakat yang diberi oleh Undang-undang Persekutuan, mengawal pengembangan iktikad dan kepercayaan antara orang-orang yang menganut Ugama Islam; menentukan perkara-perkara hukum Syarak dan iktikad dan istiadat Melayu.

Negeri-negeri diberi kuasa untuk menubuhkan Mahkamah Syariah dan membuat undang-undang khusus untuk orang-orang Islam.[39] Bagaimanapun, undang-undang yang diluluskan melalui Badan Perundangan Negeri tidak boleh berlawanan dengan perkara-perkara yang telahpun disenaraikan dalam Senarai Negeri dalam Perlembagaan Persekutuan itu.[40] Semua negeri di Malaysia termasuk Sabah telahpun mempunyai Mahkamah Syariah sendiri di samping undang-undang yang terpakai bagi orang-orang Islam. Dalam konteks Mahkamah Syariah Negeri Sabah ketika ini, terdapat 3 peringkat Mahkamah yang telah diberi bidangkuasa masing-masing sebagaimana diperuntukkan dalam Enakmen Mahkamah Syariah 2004. Bidangkuasa tersebut dapat dilihat seperti yang dinyatakan di bawah ini.

Bidangkuasa Mahkamah Rendah Syariah[41]

Mahkamah Rendah Syariah mempunyai bidang kuasa di seluruh Bahagian atau Daerah di mana ia ditubuhkan. Mahkamah ini diketuai oleh seorang Hakim Mahkamah Rendah Syariah. Bidangkuasa Jenayah dan Mal bagi Mahkamah ini dinyatakan dalam Seksyen 12 Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

(a) Dalam bidang kuasa jenayahnya, Mahkamah Rendah Syariah membicarakan apa-apa kesalahan yang dilakukan oleh seseorang Islam di bawah Enakmen Majlis Ugama Islam Negeri Sabah 2004, Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 2004, Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 atau di bawah mana-mana undang-undang bertulis lain yang berkuat kuasa yang menetapkan hukuman maksimum yang diperuntukkan oleh Enakmen-Enakmen itu atau mana-mana undang-undang bertulis lain, tidak melebihi tiga ribu ringgit, atau pemenjaraan selama tempoh tidak melebihi satu tahun atau kedua-duanya, dan boleh mengenakan mana-mana hukuman Yang diperuntukkan bagi kesalahan itu.

(b) Dalam bidang kuasa malnya, Mahkamah Rendah Syariah mendengar dan memutuskan semua tindakan dan prosiding yang Mahkamah Tinggi Syariah diberi kuasa untuk mendengar dan memutuskannya, jika amaun atau nilai hal perkara yang dipertikaikan itu tidak melebihi satu ratus ribu ringgit atau yang tidak dapat dianggarkan dengan wang (tidak termasuk tuntutan hadhanah atau harta sepencarian).

Bidang kuasa Mahkamah Tinggi Syariah.[42]

Mahkamah Tinggi Syariah mempunyai bidang kuasa di seluruh Negeri Sabah. Ia diketuai oleh seorang Hakim Mahkamah Tinggi Syariah. Tidak seperti Mahkamah Rendah Syariah, Ketua Hakim Syar’ie Negeri boleh bersidang sebagai Hakim Mahkamah Tinggi Syariah dan mengetuai Mahkamah itu. Bidangkuasa Jenayah dan Mal bagi Mahkamah ini dinyatakan dalam Seksyen 11 Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

(a) Dalam bidang kuasa jenayahnya, Mahkamah Tinggi Syariah membicarakan apa-apa kesalahan yang dilakukan oleh seseorang Islam dan boleh dihukum di bawah Enakmen Majlis Ugama Islam Negeri Sabah 2004, Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 2004, Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 atau di bawah mana-mana undang-undang bertulis lain yang berkuat kuasa yang memberi Mahkamah Tinggi Syariah bidang kuasa untuk membicarakan apa-apa kesalahan, dan boleh mengenakan apa-apa hukuman yang diperuntukkan di dalamnya.

(b) Dalam bidang kuasa malnya, Mahkamah Tinggi Syariah mendengar dan memutuskan semua tindakan dan prosiding jika semua pihak dalam tindakan atau prosiding itu adalah orang Islam. Perkara dalam tindakan atau prosiding itu adalah berhubungan dengan:

 (i) pertunangan, perkahwinan, ruju’, perceraian, pembubaran perkahwinan (fasakh), nusyuz, atau pemisahan kehakiman (faraq) atau apa-apa perkara lain yang berkaitan dengan perhubungan antara suami isteri;

(ii) apa-apa pelupusan atau tuntutan harta yang berbangkit daripada mana-mana perkara yang dinyatakan dalam subperenggan (i);

(iii) nafkah orang-orang tanggungan, kesahtarafan, atau penjagaan atau jagaan (hadhanah) kanak-kanak;

(iv) pembahagian atau tuntutan harta sepencarian;

(v) wasiat atau alang semasa marad-al-maut seseorang si mati yang beragama Islam;

(vi) alang semasa hidup (hibbah), atau penyelesaian yang dibuat tanpa balasan yang memadai dengan wang atau nilaian wang oleh seseorang orang Islam;

(vii) wakaf atau nazr dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(viii) pembahagian dan pewarisan harta berwasiat atau tak berwasiat atau Pelantikan Wasi dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(ix) penentuan orang-orang yang berhak kepada bahagian harta pusaka seseorang si mati yang beragama Islam atau bahagian-bahagian yang kepadanya masing-masing orang itu berhak dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(x) pengisytiharan bahawa seseorang yang telah mati itu ialah seorang Islam atau sebaliknya pada masa kematiannya;

(xi) pendaftaran dan pengambilan anak angkat dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya; dan

(xii) perkara-perkara lain yang berkenaan dengannya bidang kuasa diberikan oleh mana-mana undang-undang bertulis.

 

Bidang Kuasa Rayuan Mahkamah Tinggi Syariah.[43]

Selain berbidangkuasa mengenai perkara-perkara di atas, Mahkamah Tinggi Syariah juga mempunyai bidangkuasa rayuan. Rayuan boleh dibuat kepada Mahkamah Tinggi Syariah daripada apa-apa keputusan sesuatu Mahkamah Rendah Syariah dalam kes jenayah dan mal.

 (a) Dalam bidang kuasa jenayahnya, rayuan boleh dibuat oleh pihak pendakwa atau oleh orang yang telah disabitkan, dan rayuan itu boleh dibuat sama ada terhadap pembebasan, sabitan atau hukuman atau mana-mana satu daripadanya;

(b) Dalam bidang kuasa malnya, rayuan boleh dibuat oleh mana-mana orang yang terkilan dengan keputusan itu dalam mana-mana keadaan berikut:

(i) jika amaun yang dituntut itu tidak kurang daripada satu ribu ringgit;

(ii) dalam semua kes yang melibatkan apa-apa keputusan mengenai taraf diri;

(iii) dalam semua kes yang berhubungan dengan nafkah orang-orang tanggungan;

Bagaimanapun, suatu rayuan tidak boleh dibuat terhadap keputusan yang telah dibuat berdasarkan persetujuan. Mahkamah Tinggi juga boleh mendengar rayuan bagi apa-apa kes lain jika satu kebenaran untuk merayu telah diberikan oleh Mahkamah Tinggi Syariah.

Dalam menjalankan kuasa rayuannya, Mahkamah Tinggi Syariah boleh:

(a) dalam perkara jenayah, menolak rayuan, mensabitkan dan menghukum pihak yang merayu, memerintahkan Mahkamah perbicaraan memanggil pembelaan atau membuat siasatan lanjut, menambah atau meminda hukuman, memerintahkan perbicaraan semula, atau meminda, atau mengakaskan apa-apa perintah Mahkamah perbicaraan; dan

(b) dalam perkara mal, mengesahkan, mengakaskan atau mengubah keputusan Mahkamah perbicaraan, menjalankan mana-mana kuasa yang boleh dijalankan oleh mahkamah perbicaraan, membuat apa-apa perintah yang sepatutnya dibuat oleh Mahkamah perbicaraan, atau memerintahkan perbicaraan semula.

 

Bidang kuasa pengawasan dan penyemakan Mahkamah Tinggi Syariah.[44]

Selain berbidangkuasa mendengar kes-kes rayuan dari Mahkamah Rendah Syariah, Mahkamah Tinggi Syariah juga mempunyai bidang kuasa pengawasan dan penyemakan ke atas semua Mahkamah Rendah Syariah. Bagi melaksanakan kuasa semakan dan pengawasannya, Mahkamah Tinggi Syariah boleh, sama ada atas kehendaknya sendiri atau atas kehendak mana-mana pihak atau orang yang berkepentingan, pada mana-mana peringkat dalam apa-apa perkara atau prosiding, sama ada mal atau jenayah, dalam mana-mana Mahkamah Rendah Syariah, memanggil dan memeriksa mana-mana rekod tentang perkara atau prosiding itu dan boleh memberikan apa-apa arahan yang dikehendaki demi keadilan.  Apabila Mahkamah Tinggi Syariah memanggil rekod sesuatu perkara atau prosiding berdasarkan kuasa pengawasan dan penyemakan, semua prosiding dalam Mahkamah Rendah Syariah tentang perkara atau prosiding itu hendaklah digantung sementara bagi menanti perintah selanjutnya daripada Mahkamah Tinggi Syariah.

 

Bidang kuasa Mahkamah Rayuan Syariah.[45]

Mahkamah Rayuan Syariah adalah Mahkamah tertinggi dan terakhir dalam peringkat rayuan bagi sesuatu kes. Mahkamah ini mempunyai bidang kuasa untuk mendengar dan memutuskan apa-apa rayuan terhadap apa-apa keputusan yang dibuat oleh Mahkamah Tinggi Syariah dalam menjalankan bidang kuasa asalnya. Apabila suatu rayuan daripada sesuatu keputusan Mahkamah Rendah Syariah telahpun diputuskan oleh Mahkamah Tinggi Syariah, Mahkamah Rayuan Syariah boleh atas permohonan mana-mana pihak memberikan kebenaran untuk memutuskan olehnya sendiri apa-apa persoalan undang-undang berkepentingan awam yang telah timbul dalam perjalanan rayuan itu dan yang keputusannya oleh Mahkamah Tinggi Syariah telah menyentuh keputusan rayuan itu. Apabila kebenaran telah diberikan oleh Mahkamah Rayuan Syariah, ia hendaklah mendengar dan memutuskan persoalan yang dibenarkan dirujukkan bagi keputusannya dan membuat apa-apa perintah yang boleh dibuat oleh Mahkamah Tinggi Syariah, dan yang difikirkannya adil bagi penyelesaian rayuan ini.

 

Bidang kuasa pengawasan dan penyemakan Mahkamah Rayuan Syariah.[46]

Mahkamah ini mempunyai bidang kuasa pengawasan dan penyemakan ke atas Mahkamah Tinggi Syariah dan boleh, sama ada atas kehendaknya sendiri atau atas kehendak mana-mana pihak atau orang yang berkepentingan, pada mana-mana peringkat dalam apa-apa perkara atau prosiding, sama ada mal atau jenayah, dalam Mahkamah Tinggi Syariah, memanggil dan memeriksa mana-mana rekod tentang perkara atau prosiding itu dan boleh memberikan apa-apa arahan yang dikehendaki demi keadilan.

Apabila Mahkamah Rayuan Syariah memanggil rekod tentang apa-apa perkara atau prosiding, semua prosiding dalam Mahkamah Tinggi Syariah tentang perkara atau prosiding itu hendaklah digantung sementara menanti perintah selanjutnya daripada Mahkamah Rayuan Syariah.

 

MENDEPANI PERANAN DAN CABARAN DI MAHKAMAH SYARIAH SABAH

Melalui sejarah yang panjang dan penuh dengan ranjau, Mahkamah Syariah Sabah tidak terlepas dari berhadapan dengan beberapa cabaran khususnya dalam melaksanakan tugasnya sebagai pentadbir dan pelaksana undang-undang Islam. Beberapa perkara menarik yang boleh dikongsi mengenai tindakan dan pendekatan Mahkamah Syariah dalam melaksanakan urusan pentadbiran dan melaksanakan undang-undang Islam.

 

Pembahagian dan Pentadbir Harta Pusaka

Dalam konteks bidangkuasa umpamanya, Mahkamah Syariah Sabah tidak menghadapi masalah untuk menguatkuasakan perintah pembahagian harta pusaka termasuklah perintah perlantikan wasi atau pentadbir bagi harta pusaka simati yang beragama Islam. Sementara Mahkamah Syariah di negeri-negeri lain hanya mengeluarkan Sijil Perakuan Faraid, keadaan sebaliknya berlaku di Sabah. Seksyen 11(3)(b)(vii) Enakmen Mahkamah Syariah 2004 membuka ruang kepada Mahkamah Syariah untuk mendengar dan memutuskan hal pembahagian harta pusaka termasuk perlantikan wasi atau pentadbir.

Menariknya, Mahkamah Awam juga memberi pengiktirafan terhadap perintah pembahagian harta pusaka dan surat pentadbir harta pusaka yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah Sabah. Dalam kes Noh bin Abdul Aziz & Anor lwn Director of Lands and Surveys, Kota Kinabalu & Anor (1999),[47] Responden 1 telah  mempertikaikan Perintah Pembahagian Harta Pusaka yang dikeluarkan oleh Mahkamah Rendah Syariah Sandakan. Menurut Responden, Pemohon dalam kes ini tidak mempunyai locus standi menfailkan kes di Mahkamah Tinggi Awam memandangkan tidak mempunyai Surat Kuasa Pentadbir yang dikeluarkan oleh Mahkamah Tinggi Awam. Ketika menolak bantahan ini, Yang Arif Richard Malanjun dengan tegas memutuskan seperti berikut:

Dua perintah telah dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah dan Responden Pertama telah gagal untuk menunjukkan bahawa Mahkamah tersebut tidak mempunyai bidang kuasa untuk mengeluarkan perintah-perintah tersebut. Sememangnya Responden Pertama tidak boleh berbuat demikian kerana jelas di bawah Seksyen 11(2) Enakmen Mahkamah Syariah No. 14 Tahun 1992, bahawa Mahkamah Rendah Syariah mempunyai bidang kuasa untuk mendengar dan memutuskan perkara berhubung dengan pembahagian dan pewarisan harta, berwasiat atau tak berwasiat. Selanjutnya Mahkamah sepatutnya berhak bergantung kepada Seksyen 114(e) Akta Keterangan 1950 apabila menerima kesahan perintah-perintah itu. Lebih-lebih lagi adalah tidak salah bagi pemohon-pemohon untuk menghadap Mahkamah Syariah untuk perintah-perintah itu walaupun ia adalah juga di dalam bidang kuasa Mahkamah Sivil. Oleh demikian, tiada merit di dalam bantahan Responden Pertama mengenai locus standi pemohon-pemohon.

Pengiktirafan terhadap bidangkuasa Mahkamah Syariah Negeri Sabah untuk mengeluarkan perintah pembahagian harta pusaka termasuk Surat Pentadbir harta pusaka turut dikongsi oleh seorang pakar perundangan Islam, Prof Mohd Ridzuan Awang. Beliau memberikan pandangannya seperti berikut:

Berdasarkan keputusan di atas, jelaslah bahawa Mahkamah-Mahkamah Syariah di Malaysia tidak mempunyai kuasa untuk mengeluarkan surat kuasa wasiat (probet) dan surat kuasa mentadbir bagi harta orang Islam, kerana undang-undang yang berkaitan dengan probet dan surat kuasa tidak ada di negeri-negeri. Undang-undang yang dipakai ialah Akta Probet dan Pentadbiran 1959, kecuali Mahkamah Tinggi Syariah negeri Sabah diberi kuasa di bawah undang-undang negeri bagi membolehkan Mahkamah Tinggi Syariah mengeluarkan surat kuasa tadbir atau wasi bagi harta pusaka orang Islam di negeri ini. Pihak bertanggungjawap sepatutnya memikirkan untuk memperkenalkan undang-undang tersebut atau menyeragamkan peruntukan bidangkuasa mal Mahkamah Tinggi Syariah negeri-negeri dan dalam masa yang sama mengecualikan pemakaian Akta Probet dan Pentadbiran 1959 terhadap orang-orang Islam.[48]

Jelas sekali bahawa Mahkamah Syariah Negeri Sabah telah mendahului Mahkamah Syariah di negeri-negeri lain dalam isu pembahagian harta pusaka orang Islam. Amalan ini telahpun dilaksanakan dari awal penubuhan Mahkamah Syariah di negeri ini tanpa menghadapi masalah yang rumit.

Aplikasi DNA dalam pembuktian

Dalam aspek pembuktian dalam suatu kes di Mahkamah, para Hakim Syarie di Sabah turut membuktikan kewibawaan dan keberanian mereka apabila mereka menerimapakai pembuktian secara saintifik iaitu Deoxyribonucleic Acid (DNA). Beberapa penghakiman berkaitan perkara ini telah dilaporkan dalam Jurnal Hukum yang diterbitkan oelh Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia.

Persidangan Pegawai-Pegawai Syariah Semalaysia di Grand Season Hotel, Kuala Lumpur pada bulan Julai 2011 menjadi bukti bersejarah apabila Perdana Menteri Malaysia dalam ucaptamanya menyebut beberapa kes penting dan menarik yang diputuskan oleh Mahkamah Tinggi Syariah Sabah. Dalam kes  Pendakwa Syarie Negeri Sabah lwn Rosli Abdul Japar (2001)[49] Mahkamah Tinggi Syariah Keningau telah menerima pembuktian menggunakan DNA dalam menentukan nasab anak yang telah dikandung oleh wanita terbabit. Justeru, Mahkamah mensabitkan Tertuduh atas kesalahan persetubuhan haram setelah mengambil kira keputusan ujian DNA dan keterangan-keterangan yang lain.

Dalam kes jenayah antara Pendakwa Syarie Negeri Sabah lwn Mad Ranger (2001),[50] Mahkamah Tinggi Syariah Kota Kinabalu telah menerima pakai keterangan pakar berdasarkan ujian DNA ke atas Tertuduh dan anak yang dilahirkan oleh pasangan wanita Tertuduh dalam kes persetubuhan haram di bawah Seksyen 80 Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995. Keterangan pakar DNA menunjukkan wujud hubungan nasab antara tertuduh dengan anak yang dilahirkan oleh pasangan wanita Tertuduh. Berdasarkan keterangan melalui ujian DNA dan keterangan lain, Mahkamah Tinggi Syariah mensabitkan bahawa Tertuduh bersalah. Keputusan kes ini kini menjadi rujukan para sarjana perundangan Islam termasuk para hakim syarie di Mahkamah Syariah. Justeru, tidak keterlaluan untuk mengatakan Sabah tidak ketinggalan dalam arus perdana dan global bagi mendepani perubahan persekitaran terkini dalam konteks perkembangan undang-undang Islam.

Penulis berpendapat bahawa bilangan kes yang didaftar atau diselesaikan oleh Mahkamah bukanlah satu perkara yang perlu dibanggakan walaupun ia juga merupakan perkara penting. Apa yang penting sebenarnya adalah bagaimana warga dan pejuang undang-undang Islam, khususnya yang terlibat dalam pentadbiran undang-undang jenayah Islam mentadbir undang-undang itu sehingga ianya teratur, kemas, sistematik dan indah. Hal ini boleh dicapai dengan satu sikap yang sentiasa peka dan penuh minat terhadap perkembangan semasa di dunia. Pemakaian peralatan moden seperti DNA dalam pembuktian sesuatu kes merupakan satu contoh di mana warga pejuang pentadbiran keadilan jenayah Islam di Malaysia dan khususnya di Sabah harus mengambil tahu dan mengaplikasinya dalam urusan kes jenayah mahupun mal syariah. Sekurang-kurangnya, hari ini masyarakat Islam mahupun bukan Islam di mana-mana telah membuka mata dan telinga mereka akan keupayaan Mahkamah Syariah mengendalikan kes jenayah Islam dengan menggunapakai kaedah moden dan terkini seperti DNA. Ini satu peluang bagi menunjukkan Islam itu komprehensif, global, semasa, terkini dan sentiasa terbuka menerima apa saja perkara yang baru dan terbaik sesuai selagi ianya tidak lari dari hukum syarak.

Mengenai hal ini, kejayaan sesuatu kes di Mahkamah tidak terletak pada keupayaan dan kesediaan Mahkamah Syariah mengendalikan kes tersebut semata-mata. Mahkamah Syariah tidak dapat berdiri bersendirian. Kejayaan tersebut adalah hasil kerja yang tersusun dan bersepadu di peringkat Penguatkuasaan Agama dan Pendakwaan sebelum kes tersebut dibawa ke Mahkamah Syariah. Secara peribadi, Penulis melihat bahawa tindakan menggunakan DNA dalam pembuktian kes jenayah di Mahkamah Syariah adalah tindakan yang berani dan wajar sekali diberi pujian dan pengiktirafan oleh pihak berkaitan. Ini kerana, kita mencipta sejarah dan impaknya adalah besar sekali dalam konteks perkembangan undang-undang Islam di Malaysia, dan khasnya Sabah.

Hukuman Sebatan Syariah Pertama di Khalayak Ramai

Ketika beberapa negeri di Semenanjung Malaysia menghadapi pelbagai cabaran dalam konteks pelaksanaan hukuman sebat ke atas pesalah jenayah syariah, Mahkamah Syariah di Sabah tidak menghadapi cabaran yang serupa. Tarikh 10 Oktober 2011 menjadi tarikh keramat bagi sejarah perundangan Islam di Sabah apabila buat pertama kalinya seorang pesalah jenayah syariah atas kesalahan melakukan persetubuhan haram di bawah Seksyen 80(1) Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 telah disebat di Penjara Kepayan. Pelaksanaan hukuman telah disaksikan oleh Hakim-Hakim Syarie Mahkamah Syariah Sabah bersama Pegawai-Pegawai Kanan Penjara.[51]Hukuman ini tidak mendapat bantahan dari mana-mana pihak di samping tidak mendapat liputan meluas dalam media massa.[52]

Tarikh 28 Oktober 2014 menjadi satu tarikh keramat apabila buat pertama kalinya dalam sejarah perundangan Islam di Malaysia, hukuman sebatan syariah yang pertama telah dilaksanakan di khalayak ramai ke atas seorang pesalah lelaki sebanyak 6 sebatan yang telah disabitkan bersalah melakukan persetubuhan haram.[53] Perlaksanaan sebatan yang disaksikan hampir 40 orang terdiri dari para Peguam Syarie yang beramal di Tawau, Pegawai Penjara Tawau, Pegawai Kesihatan Tawau, Pegawai Penguatkuasa Agama, Jabatan Hal Ehwal Islam Negeri Sabah (JHEAINS) Tawau, keluarga pesalah serta pegawai dan kakitangan Mahkamah Syariah Tawau itu dibuat dalam Dewan Terbuka Mahkamah Tinggi Sayariah Tawau.[54] Perlaksanaan hukuman sebat berkenaan bagaimanapun tidak diwar-warkan dalam media massa. Kejayaan perlaksanaan hukuman berkenaan telah mendapat reaksi dan sokongan yang amat positif dan memberangsangkan dari pelbagai pihak dari seluruh negara. Rentetan itu, usaha sedang dilaksanakan oleh Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) untuk menyediakan Standard Operating Procedure (SOP) untuk digunakan oleh Mahkamah Syariah di seluruh negara bagi perlaksanaan hukuman sebatan syariah di Mahkamah Syariah.[55]

Majlis Sulh di Mahkamah Syariah (Mediasi)

Bagi mengurangkan penggunaan masa yang panjang dan penggunaan kos serta tenaga yang banyak dalam sesuatu perbicaraan kes, Mahkamah telah melaksanakan satu pendekatan penting dengan merujukkan kes-kes tertentu kepada seorang pegawai sulh.[56] Ketika ini, terdapat seramai 13 orang Pegawai Sulh bagi Mahkamah Syariah di Sabah. Setiap Mahkamah di daerah-daerah ditempatkan seorang Pegawai Sulh. Pegawai sulh berfungsi untuk memanggil kedua pihak yang bertikai untuk membolehkan perundingan dibuat dan seterusnya mencapai persetujuan. Persetujuan yang direkodkan akan dibawa ke hadapan Hakim Syarie untuk diendoskan dan seterusnya diistiharkan sebagai perintah Mahkamah atas persetujuan. Proses yang dinamakan sebagai Majlis Sulh ini amat memberangsangkan. Lebih dari 50 peratus kes yang dirujuk ke Majlis Sulh ini berjaya diselesaikan melalui perundingan dan persetujuan. Proses yang tidak memerlukan khidmat peguam ini sesungguhnya telah memainkan peranan penting untuk mengelak berlakunya penangguhan kes yang banyak serta perbicaraan yang panjang di mahkamah. Ada ketikanya pihak-pihak yang menyatakan persetujuan awal mengenai suatu tuntutan dibawa terus kepada Pegawai Sulh pada hari yang sama di mana kes berkenaan didaftarkan di Mahkmah. Jika Hakim bersedia untuk endosmen persetujuan, kes berkenaan boleh diselesaikan pada hari yang sama ianya didaftarkan.[57] Bagi memantapkan perjalanan Majlis Sulh, satu kaedah yang dinamakan Kaedah-Kaedah Tatacara Mal Mahkamah Syariah (Sulh) 2010 telah luluskan dan diwartakan pada 1 Julai 2010.

Bahagian Sokongan Keluarga (BSK)

Satu lagi unit penting dalam Mahkamah Syariah adalah Biro Sokongan Keluarga (BSK).  Unit ini dilancarkan di peringkat kebangsaan pada 22 Oktober 2008. Objektif utamanya adalah bagi memastikan perintah nafkah yang dikeluarkan oleh Mahkamah Syariah dapat dikuatkuasakan. Dalam konteks Mahkamah Syariah Sabah, BSK telah memainkan peranan penting bagi membantu pihak-pihak yang bermasalah untuk mendapatkan nafkah dari suami atau bekas suami sebagaimana yang telah diperintahkan oleh Mahkamah. Kerajaan Persekutuan sejak tahun 2010 lagi telahpun memperuntukkan sebanyak RM200,000 geran pendahuluan kepada Mahkamah Syariah Sabah. Geran ini digunakan untuk memberi wang pendahuluan kepada pihak isteri atau bekas isteri bagi tempoh 6 bulan sementara menunggu tindakan pelaksanaan perintah mahkamah diselesaikan sepenuhnya. Wang pendahuluan ini disalurkan terus ke dalam akuan penerima. Wang tersebut nanti akan dituntut oleh BSK ke atas suami atau bekas suami setelah berakhirnya tempoh 6 bulan.

Sejak dana ini mula disalurkan pada kepada penerima pada 2 April 2013, seramai 18 penerima telah berjaya menikmati dana berkenaan yang kebanyakannya terdiri dari ibu-ibu tunggal manakala seramai 8 orang pemohon sedang dalam proses penyaluran dana setakat 7 September 2014.[58] Usaha sedang digiatkan untuk menghebahkan kewujudan unit ini kepada masyarakat di Negeri ini termasuk mengadakan pameran, ceramah dan juga slot khas di Radio dan Television. Sesungguhnya kewujudan BSK amat penting untuk menaikkan lagi imej Mahkamah Syariah di mata masyarakat khususnya dalam memastikan pihak-pihak menikmati haknya di sisi syarak dan undang-undang.[59]

Sistem Pengurusan Kes Mahkamah Syariah (SPKMS)

Sejajar dengan perkembangan teknologi maklumat yang semakin canggih, Mahkamah Syariah tidak terlepas dari turut menggunakan sepenuhnya kemudahan ICT. Sehubungan itu, satu kaedah yang menggunapakai kemudahan ICT yang dinamakan sebagai Sistem Pengurusan Kes Mahkamah Syariah (SPKMS) telah diperkenalkan. Antara kemudahan yang disediakan oleh system yang beraplikasikan web ini adalah pendaftaran kes, penjadualan perbicaraan, kutipan dan pengeluaran resit, pertanyaan, carian maklumat kes, merekod keputusan penghakiman, statistik dan laporan kes. Selain itu, kemudahan ini juga memantau perjalanan kes bagi setiap hakim atau pendaftar Mahkamah di seluruh negara.

Fungsi-fungsi bagi SPKMS  adalah seperti berikut[60]:

1. Pendaftaran kes jarak jauh di mana orang awam boleh mendaftar kes dari mana-mana mahkamah syariah daerah yang berada di dalam negeri berkenaan.
2. Apabila suatu kes baru didaftar, sistem membolehkan pengguna untuk mengesan profil peribadi individu yang pernah mendaftar kes di mana-mana mahkamah syariah sebelum ini. Ini bertujuan untuk mengelak kemasukan data dua kali ke dalam sistem. Pengguna boleh membuat carian berdasarkan kad pengenalan terhadap pelanggan mahkamah yang pernah mendaftar kes sebelum ini.
3. Peringatan dan mesej amaran dihantar kepada pendaftar dan hakim sekiranya terdapat kes yang masih belum selesai dalam tempoh masa yang ditetapkan.
4. Sistem boleh mengagihkan kes secara automatik kepada para hakim untuk mengimbangi bebanan tugas.
5. Sistem dilengkapkan dengan fungsi pengesanan fail yang mengandungi maklumat-maklumat seperti nombor kes, lokasi dan peminjam. Fungsi ini bertujuan untuk meminimumkan kehilangan fail kes dan membantu pegawai mahkamah mengesan fail-fail dengan lebih cepat dan berkesan.
6. Sistem akan disertakan dengan Modul Sistem Kutipan di mana ia menyediakan fungsi penyediaan resit secara dalam talian untuk membantu proses pengutipan bayaran dan fi mahkamah seperti denda, deposit dan bayaran pendaftaran kes. Walau bagaimanapun, apabila talian sistem terganggu, Sistem Kutipan Luar Talian disediakan untuk menjalankan fungsi-fungsi seperti di atas.
7. Aspek keselamatan sistem juga telah dipertingkatkan. Hanya pegawai yang layak dan diberi kebenaran sahaja berhak untuk mengakses maklumat kes yang sulit. Fungsi Audit traildisediakan untuk mengesan penggunaan sistem termasuk akses baca, ubahsuai dan padam kes.

SPKMS yang telah memasuki versi ke-2 ini juga telah dihubungkaitkan dengan agensi-agensi kerajaan lain melalui modul System Links untuk penyeragaman maklumat. Antara agensi-agensi kerajaan yang terlibat dengan System Links adalah seperti berikut:

1. Jabatan Pendaftaran Negara (JPN);
2. Polis Diraja Malaysia (PDRM);
3. Jabatan Imigresen Malaysia (JIM);
4. Bahagian Hal Ehwal Undang-Undang (BHEUU); dan
5. Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM)

System Links antara Mahkamah Syariah dan agensi-agensi kerajaan mewujudkan hubungan penyeragaman maklumat secara sehala dan dua hala untuk meningkatkan prestasi kerja antara agensi-agensi tersebut.[61]

Penerbitan Penghakiman dalam Jurnal Perundangan

Mahkamah Syariah di Malaysia tidak ketinggalan untuk mengikut jejak langkah Mahkamah Sivil dalam usaha mengumpul dan menerbitkan penghakiman yang dibuat oleh Hakim-Hakim di Mahkamah Syariah. Sebagaimana yang berlaku di Mahkamah Sivil, penghakiman yang diterbitkan adalah keputusan-keputusan yang dibuat oleh Hakim-Hakim Mahkamah Rayuan Syariah dan Mahkamah Tinggi Syariah. Penerbitan penghakiman di Mahkamah Syariah bermula pada tahun 1980 oleh Bahagian Hal Ehwal Islam (BAHEIS), Jabatan Perdana Menteri yang kini dikenali sebagai Jabatan Kemajuan Islam Malaysia (JAKIM) sehingga tahun 2003 pada jilid ke-16. Bagaimanapun, dengan penubuhan Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia (JKSM) pada tahun 1998, penerbitan tersebut telah dikendalikan sepenuhnya oleh JKSM bermula tahun 2004 pada keluaran Jilid ke-17. Jurnal yang diterbitkan sekurang-kurangnya 2 kali dalam setahun ini bukan saja diedarkan di dalam negara tetapi juga di luar negara, termasuklah perpustakaan universiti-universiti terkemuka dunia seperti Harvard Universiti di Amerika Syarikat. Penghakiman di Mahkamah Syariah turut dilaporkan dalam sebuah lagi jurnal undang-undang yang diterbitkan oleh LexisNexis dalam Syariah Law Report untuk edaran dalam dan luar negara.[62] Beberapa penghakiman oleh hakim-Hakim Mahkamah Tinggi dan Rayuan Syariah di Negeri Sabah telahpun dimasukkan dalam jurnal-jurnal berkenaan.

Perlantikan Hakim Syarie Wanita di Sabah

Setelah hampir 36 tahun Mahkamah Syariah ditubuhkan di Negeri Sabah, seorang wanita dari kalangan Pegawai Syariah yang juga merupakan anak watan Negeri Sabah telah dilantik secara rasminya sebagai Hakim Syarie pada bulan Jun tahun 2014.  Perlantikan oleh Tuan Yang Terutama Yang Dipertua Negeri Sabah ini merupakan salah satu pengiktirafan tertinggi terhadap sumbangan wanita dalam perkhidmatan awam. Perlantikan ini sesungguhnya merupakan batu loncatan untuk lebih ramai lagi wanita di negeri ini dilantik sebagai Hakim Syarie. Ini tentunya satu lagi pencapaian yang membanggakan bagi Mahkamah Syariah Negeri Sabah dalam konteks menaikkan imej institusi kehakiman Islam ini sebaris dengan institusi kehakiman yang lain.[63]

Kewibawaan Hakim Syarie wanita untuk mengendalikan kes di Mahkamah Syariah tidak perlu diragui. Ini kerana, semua Pegawai Syariah samada lelaki atau wanita telahpun mengikuti kursus dan latihan khas dalam bidang pentadbiran dan kehakiman Islam selama 1 tahun di universiti tempatan. Salah satu kelayakan untuk diterima sebagai Pegawai Syariah dalam perkhidmatan kehakiman selain memiliki Ijazah dalam Sarjana Muda Syariah adalah seseorang itu mestilah memiliki Diploma Lanjutan Pentadbiran Undang-Undang dan Kehakiman Islam (DAIJ) dari Universiti Islam Antarabangsa Malaysia (UIAM) atau mana-mana universiti yang diiktiraf oleh Jabatan Perkhidmatan Awam Malaysia (JPAM). Sebelum dilantik sebagai Hakim Syarie, pegawai berkenaan perlulah terlebih dahulu dilantik sebagai Pendaftar Mahkamah, Pegawai Sulh, Pegawai Penyelidik, Pendakwa Syarie, Peguam Syarie di Bahagian Sokongan Keluarga (BSK) atau Peguam Syarie di Jabatan Bantuan Guaman (JBG)).

Peguam Syarie di Mahkamah Syariah Sabah

Penglibatan Peguam Syarie di dalam pengendalian kes-kes di Mahkamah Syariah semakin dirasai kepentingannya. Sehingga kini, lebih dari 60 Peguam Syarie telah diterima masuk dan beramal di Mahkamah Syariah di seluruh Sabah. Kebanyakan Peguam Syarie ini adalah pengamal undang-undang di Mahkamah Sivil lulusan Sarjana Muda Undang-Undang (LL.B) dari dalam dan luar negara. Terdapat juga dari kalangan mereka yang berkelulusan double degrees iaitu Sarjana Muda Undang-Undang (LL.B) dan Syariah. Turut berkelayakan untuk diterima sebagai Peguam Syarie adalah dari kalangan mereka yang berkelulusan Syariah dan Undang-Undang (BA. Shariah) samada dari Universiti tempatan atau luar negeri.

Boleh dikatakan hampir setiap hari khidmat Peguam Syarie digunakan dalam pelbagai kes di Mahkamah Syariah Negeri Sabah. Keadaan ini amat positif dalam konteks membantu para hakim dalam melicinkan perjalanan kes terutama sekali bagi kes-kes melibatkan perbicaraan penuh.[64] Peranan Peguam Syarie di negeri ini juga semakin terserlah dengan kewujudan dua (2) persatuan peguam Muslim di Sabah iaitu Persatuan Peguam Muslim Sabah (AMAL) dan Persatuan Peguam Wanita Muslim Sabah (SALWA). Pembukaan perkhidmatan Klinik Guaman yang dikendalikan secara percuma oleh Peguam Syarie di Bangunan Mahkamah Syariah Tawau setiap hari jumaat adalah salah satu peranan penting para peguam syarie untuk bersama masyarakat Islam dalam memperkasa perundangan Islam di negeri ini.[65]

 PENUTUP

Penulisan pengenai perkembangan undang-undang Islam di Negeri Sabah masih kurang. Masih banyak perkara menarik boleh ditulis dan dikaji mengenai perkembangan perundangan Islam di Sabah yang meliputi sejarah, perkembangan Mahkamah Syariah, isu-isu perundangan dan cabaran-cabaran dalam konteks negeri Sabah. Perbincangan di atas menunjukkan bahawa perkembangan undang-undang Islam di Sabah mempunyai sejarah yang panjang dan menarik. Ini kerana ia saling berkait rapat dengan institusi adat dan Mahkamah Anak Negeri. Mahkamah Syariah Sabah pula tidak ketinggalan untuk turut serta dalam mendepani perkembangan semasa yang semakin mencabar. Tulisan ini diharap dapat menyumbang ke arah memperkaya khazanah penulisan mengenai Islam di Sabah khususnya perkembangan perundangan Islam. Ini kerana perundangan Islam di negera ini sentiasa menunjukkan perkembangan positif seiring perubahan zaman. Hal ini memerlukan usaha untuk merekodkan apa saja peristiwa dan perkara-perkara yang sememangnya penting untuk diketahui oleh generasi akan datang. 

---

[1] Penulis merupakan Ketua Pendaftar Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah. Mula bertugas sebagai Hakim Mahkamah Rendah Syariah semenjak 1 Oktober 1996 di Pantai Barat Kota Kinabalu. Tulisan ini dibentangkan dalam Seminar Perundangan Islam di Sabah, anjuran Jabatan hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah, Majlis Professor Negara dan JAKIM Sabah dengan kerjasama Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah dan Pejabat Hal Ehwal Anak Negeri Sabah di Dewan Sri Kinabalu, Kompleks Tabung Haji Sabah, Kota Kinabalu pada 4 Disember 2012.

[2] Lihat juga Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 43-44.

[3] Sharifah Zaleha bt. Syed Hassan, Native Courts and the Construction of Modern Legal Thinking in Sabah: A case Study dalam Native Court and customary law of Sabah (with cases and decisions), Jabatan Cetak Kerajaan, Sabah, 1993, hal. 156.

[4] Ismail Yusoff, Politik dan agama di Sabah, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, 2004, pp. 39-41. Antara Ketua Anak Negeri di kalangan orang Islam yang terkenal ketika itu adalah Panglima Undang, Pangeran Hj. Omar, Pangeran Mohd Abbas, Orang Kaya Mohd. Arshad and Haji Pati. Pangeran Mohd Abbas dan Pangeran Hj. Omar dikenali mempunyai pengetahuan yang baik mengenai undang-undang adat dan undang-undang Islam.

[5] M.B. Hooker, Native Law in Sabah and Sarawak dalam Native Court and customary law of Sabah (with cases and decisions), Jabatan Cetak Kerajaan, Sabah, 1993, hal. 8-9; Lihat juga Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 43-50. Native Court Ordinance 1953 telah dipinda sebanyak 2 kali iaitu pada tahun 1958 dan 1959.

[6]Sabihah Osman, “Perkembangan politik di Sabah” dalam Hairi Abdullah, Abdul Samad Hadi & Zulkifly Haji Mustapha (eds), Sabah: Perubahan dalam pembangunan, Bangi: Universiti Kebangsaan Malaysia, 1986, hal. 75; Semasa pendudukan Jepun di Sabah, Tun Datu Mustapha bin Datu Harun telah dilantik sebagai KAN bagi menggantikan bapanya yang telah meninggal dunia di Kudat pada tahun 1942. Untuk lebih lanjut, lihat dalam Sabihah Osman, Ismail Ali & Baszley Bee B. Basrah Bee, Tun Datu Hj. Mustapha bin Datu Harun: Jasabaktinya dalam pembangunan sosial Sabah, Universiti Malaysia Sabah, 2006, hal. 4; Abdul Hadi Harman Shah, Junaenah Sulehan, Mohamed Yusoff Ismail, Nor Azizan Idris & Zahra Yaacob, Tun Mustapha dan pembangunan Sabah, Yayasan Sabah,  Edisi Pertama, Sabah, 2003, hal. 11-13.

[7] Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 47.

[8] Lihat misalnya Mohammad Agus Yusoff, Malaysian federalism: Conflict or consensus, Bangi, Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, 2006, hal. 229-233.

[9] Abdul Malek Unar, Jatuh bangunnya PBS: Parlimen satu penentuan, Kota Kinabalu, Sabah Media Network, 1994, hal. 12-20; Muhiddin Yusin, Islam di Sabah, Kuala Lumpur, Dewan Bahasa dan Pustaka, 1990, hal. 34; Jeffrey G. Kitingan, Justice for Sabah, Shelma Publications and News Agency, Lahad Datu, Sabah, 2006, hal. 12-18; Patrick bin Sindu & Abdul Malek Unar, Isu 20 pekara: Jaminan dan perlindungan, STUDIO 3, Kota Kinabalu, 1993, hal. 16-21.

[10] Dalam Perkara 20, perkara agama bagi Negeri Sabah telah diletakkan di tempat pertama dalam senarai. Perkara Pertama menyebutkan bahawa sementara Islam diiktiraf dan diterima sebagai agama bagi persekutuan, Negeri Sabah tidak akan memasukkan mana-mana agama sebagai agama bagi Negeri Sabah. Kenyataan ini menunjukkan betapa sentimen keagamaan begitu menebal khususnya di kalangan pemimpin Kristian di Sabah di ambang kemerdekaan Sabah tahun 1963. Justeru, tidak memeranjatkan apabila Perlembagaan Negeri Sabah tidak memperuntukkan Islam sebagai agama bagi Sabah ketika mencapai kemerdekaan. Kekosongan ini akhirnya berakhir apabila Islam dengan rasminya menjadi agama bagi Negeri Sabah apabila ianya dimasukkan dalam Perkara 5(1A) Perembagaan Negeri Sabah pada tahun 1973.

[11] Subky Latif, Sebahagian dari memoir Tun Datu Mustapha: Merdeka melalui Malaysia, Kuala Lumpur, Pustaka Antara, 1981, hal. 83. Dalam nada kesal Tun Mustafa menyatakan “adakah peranan Islam sebagai agama rasmi Negara langsung tidak memberi apa-apa erti kepada Kerajaan Sabah?”. Tun Mustapha menggunakan ungkapan “agama rasmi Negara” sebagai merujuk kepada Islam sebagai agama bagi Persekutuan. Beliau tidak menggunakan ungkapan “agama rasmi bagi negeri Sabah” memandangkan ketika itu, Islam belum lagi menjadi agama rasmi bagi Sabah.

[12] Emin Madi, Sinar perjuangan USIA, Sabah: Pertubuhan Islam Seluruh Sabah (USIA), 2009, hal. 93; Jeffrey G. Kitingan, Justice for Sabah, Lahad Datu: Shelma Publications and News Agency, 2006, hal. 101.

[13] Johari Alias, How Islam spread to Sabah dalam Cenderamata  Masjid Negeri Sabah bersempena perasmian Masjid Negeri Sabah oleh Yang DiPertuan Agong Malaysia pada 28 Jun 1977, hal. 43. Lihat juga Herman Luping dalam artikelnya “Formation of Malaysia Revisited” dalam Jeffrey G. Kitingan & Maximus J. Ongkili (e.d), Sabah 25 years later: 1963-1988, Institute for Development Studies (Sabah), 1989, hal. 58.; Information Malaysia 1992-93 yearbook, Berita publishing  Sdn. Bhd, Kuala Lumpur, 1992, hal. 81.

[14] Untuk rujukan selanjutnya, lihat Mohammad Agus Yusoff, Malaysian federalism: Conflict or consensus, Bangi: Penerbit Universiti Kebangsaan Malaysia, 2006, hal. 229-233.

[15] Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 50.

[16] Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 50-52.

[17] Lihat Seksyen 108, Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977.

[18] Lihat Seksyen 46(1)(2)(3), Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977.

[19] Datuk Hj. Ahmad bin Idris adalah Kathi Besar yang pertama di Mahkamah Syariah Negeri Sabah. Beliau berasal dari Negeri Kelantan. Sehingga tulisan ini dibuat, Penulis belum menemui maklumat mengenai Kathi Besar Mahkamah Syariah yang kedua. Qadi Besar Sabah yang ketiga adalah Datuk Hj. Mohd Noor Wahab. Beliau memegang jawatan tersebut semenjak tahun 1992. Apabila Enakmen Mahkamah Syariah Sabah 1992 diluluskan, gelaran Qadi Besar dimansukhkan dan digantikan dengan gelaran Ketua Hakim Syarie bermula 1 Januari 1996. Beliau memegang jawatan Qadi Besar dan seterusnya Ketua Hakim Syarie Negeri Sabah sehingga tahun 1999. Ini bermakna, beliau merupakan Ketua Hakim Syarie pertama bagi Negeri Sabah. Beliau digantikan oleh Datuk Hj. Aidi Mokthar yang memegang jawatan ini bermula tahun 1999 hingga 2010. Jawatan tersebut kemudiannya dipegang oleh Ketua Hakim Syarie yang baru iaitu Yang Amat Arif Datuk Jasri @ Nasip Bin Matjakir bermula tahun 2010 sehingga kini. Datuk Hj. Aidi Mokthar telah mengosongkan jawatan tersebut berikutan perlantikan beliau sebagai Hakim Mahkamah Rayuan Syariah di Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia, Putrajaya pada tahun 2010. Datuk Hj. Aidi Mokthar merupakan anak jati Sabah yang pertama memegang jawatan sebagai Hakim Mahkamah Rayuan Syariah di peringkat Persekutuan.

[20] Jasri @ Nasip B. Matjakir, Qadi: Perlantikan, Bidangkuasa dan Permasalahan, Satu Kajian di Sabah, Kertas Projek Diploma Pentadbiran Undang-Undang dan Kahakiman Islam (DAIJ), Universiti Islam Antarabangsa Malaysia, Petaling Jaya, 1993, hal. 54.

[21] Lihat Seksyen 47, Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977.

[22] Lihat Seksyen 48(1), Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak 1977.

[23] Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak No. 15 Tahun 1977 (Pindaan 1981) mula berkuatkuasa 1hb. Disember 1981; Penubuhan ketiga-tiga peringkat Mahkamah tersebut boleh dirujuk kepada Seksyen 46(1), (2) dan (3) Enakmen Pentadbiran Hukum Syarak No. 15 Tahun 1977 (Pindaan 1981).

[24] Penulis berterimakasih atas maklumat yang diberikan oleh Yang Arif Ahmad bin Lakim mengenai perkara ini pada 2hb. Disember 2012. Beliau kini memegang jawatan sebagai Pengarah Bahagian Latihan di Jabatan Kehakiman Syariah Malaysia, Putrajaya sejak tahun 2010. Sebelum ke Putrajaya, beliau pernah memegang jawatan sebagai Hakim Mahkamah Rendah Syariah dari tahun 1996 hingga 1998. Selepas itu beliau kemudiannya memegang jawatan sebagai Hakim Mahkamah Tinggi Syariah Sabah antara tahun 1998 sehingga 2010.

[25] Ketua Hakim Syarie yang pertama bagi Negeri Sabah adalah Datuk Hj. Mohd Noor Wahab. Beliau bersara dari perkhidmatan kehakiman pada tahun 1999 dan digantikan oleh Datuk Hj. Aidi Mokthar, anak kelahiran Daerah Papar, Sabah.

[26] Lihat Seksyen 4(1),(2) dan (3) Enakmen Mahkamah Syariah No. 14 Tahun 1992.

[27] Perkara 74(2), Perlembagaan Persekutuan.

[28] Perkara 75, Perlembagaan Persekutuan.

[29] Lihat Seksyen 12, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[30] Lihat Seksyen 11, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[31] Lihat Seksyen 13, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[32] Lihat Seksyen 16, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[33] Lihat Seksyen 17, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[34] Lihat Seksyen 18, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[35] Noh bin Abdul Aziz & Anor v Director of Lands & Surveys, Kota Kinabalu & Anor, High Court Tawau Originiting Motion No. T(25)-01 of 1999.

[36] Mohd Ridzuan Awang, Isu-Isu Semasa Dalam Pentadbiran Harta Pusaka Orang Islam di Malaysia dalam Isu Syariah dan Undang-Undang disunting Mohammad Zaini, Abdul Basir Mohamad, Mohd. Nasran Mohamad dan Mohd Zamro Muda, Siri 16, Jabatan Syariah, Fakulti Pengajian Islam, Universiti Kebangsaan Malaysia, Bangi, 2007, hal. 166.

[37] Kes jenayah No. S-3/95-7(7) tahun 2001. Kes ini diputuskan oleh yang Arif Jasri bin Matjakir.

[38] Kes Jenayah No. S-3/95-7 (03) tahun 2001. Kes diputuskan oleh Yang Arif Jasri bin Matjakir.

PERANAN INSTITUSI RAJA DALAM MENANGANI GEJALA MURTAD DI MALAYSIA

7 Januari 2014

PENGENALAN

Institusi Raja di Negara ini telah lama wujud sejak berabad-abad lamanya. Apabila raja memeluk Islam, rakyat turut memeluk Islam. Demikianlah apa yang berlaku dalam sejarah kesultanan Melayu Melaka pada abad ke-15 di mana rakyat ikut memeluk Islam apabila Raja Parameswara memeluk Islam apabila mengahwini Puteri Pasai. Sebagai pemerintah, raja atau sultan juga merupakan ketua bagi Agama Islam semenjak Kesultanan Melayu Melaka lagi.

Institusi raja terus dihidupkan di negeri-negeri lain walaupun setelah kejatuhan Melaka kepada Portugis pada tahun 1511. Kedatangan penjajah British juga tidak berupaya menghapuskan institusi beraja ini. Bahkan, selain dipertahankan, agama Islam telah diletakkan di bawah kuasa raja-raja Melayu yang tidak boleh diganggu gugat oleh British. Hal yang sama kekal berterusan sehingga Tanah Melayu mencapai kemerdekaannya pada tahun 1957. Bukan saja dikekalkan, bahkan institusi raja diberikan kedudukan dan kuasa tertentu dalam Perlembagaan. Salah satu peranan penting yang diberikan oleh Perlembagaan kepada Raja-Raja Melayu adalah fungsinya sebagai Ketua Agama bagi negerinya.

Sebagai ketua agama, Penulis ingin membincangkan sejauhmana peranan institusi raja dalam menangani isu murtad yang jelas mengancam kedudukan dan kesucian agama Islam. Persoalannya, apakah raja boleh memainkan peranannya dalam hal ini sedangkan institusi ini tertakluk kepada satu prinsip yang dinamakan Raja Berperlembagaan?

PERANAN RAJA-RAJA MENANGANI MURTAD

Bagi negeri-negeri yang mempunyai raja atau sultan, ketua bagi agama Islam adalah raja atau sultan di negeri masing-masing.[1] Bagi negeri-negeri yang tidak beraja, Perlembagaan memperuntukkan bahawa Yang di-Pertuan Agong merupakan ketua agama Islam bagi negeri-negeri berkenaan.[2] Semasa menjalankan tugas sebagai ketua agama Islam, raja-raja dibantu dan dinasihati oleh Majlis Agama Islam di negeri masing-masing.[3]

Walaupun istilah Raja Berperlembagaan dimaksudkan bahawa Raja bertindak atas nasihat kabinet, namun pada akhirnya terpulang kepada raja itu sendiri untuk membuat pilihan samada menurut atau tidak. Bagi Abdul Aziz Bari, seorang pakar undang-undang perlembagaan, prinsip ini adalah suatu prinsip yang umum yang  tertakluk kepada pengecualian-pengecualian tertentu. Tambahan pula, peranan raja dalam perlembagaan lebih bersandar kepada mekanisma check and balance atau semak dan imbang.[4] Dalam hal ini, raja-raja perlu berbuat sesuatu untuk mengelak dari berlakunya keadaan yang lebih teruk dalam Negara yang melibatkan kepentingan umat Islam seperti murtad.

Perlembagaan jelas memberi kuasa mengikut budi bicara raja-raja dalam menjalankan tugas mereka sebagai ketua agama Islam.[5] Mengenai perkara ini, Abdul Aziz Bari menegaskan bahawa dalam hal ehwal mengenai kedudukan dan kuasa raja sebagai ketua agama, raja tidak perlu mendapat atau mendengar nasihat kerajaan yang memerintah.[6] Pandangan ini boleh diterima kerana kesulitan boleh berlaku sekiranya kabinet yang memerintah negeri itu bukan terdiri dari orang Islam. Hal ini boleh berlaku kerana tidak ada mana-mana peruntukan dalam perlembagaan yang menyatakan bahawa jawatan Perdana Menteri atau kabinet semestinya dipegang oleh orang Melayu atau Islam. Adapun pihak yang diberi tanggungjawap oleh perlembagaan untuk menasihati raja dalam hal ehwal agama Islam adalah Majlis Agama Islam sendiri yang sudah tentu turut dianggotai oleh ulama.[7]

Peranan YDPA dalam hal ini jelas sekali bertepatan dengan lafaz sumpah yang diungkapkannya sewaktu pertabalan baginda. Sumpah yang dilakukan dengan nama Allah itu antara lain menyebutkan bahawa YDPA berikrar dan mengaku memelihara agama Islam pada setiap masa.[8] Majlis Raja-Raja juga boleh memainkan peranannya dalam dalam konteks membendung gejala murtad. Perkara 38(2) Perlembagaan Persekutuan jelas menyebut bahawa antara lainnya bahawa Majlis Raja-Raja boleh memberikan persetujuan atau menolak untuk bersetuju dengan apa-apa perbuatan atau upacara keagamaan dalam Persekutuan. Selain itu disebutkan juga bahawa Majlis Raja-Raja juga hendaklah menjalankan tugasnya bagi menimbangkan apa-apa perkara yang difikirkannya patut.[9]

Boleh dihujahkan bahawa perkataan “apa-apa perkara yang difikirkan patut” merupakan ungkapan yang umum. Bagi Penulis, gejala murtad yang berlaku di Negara ini merupakan salah satu perkara yang patut dan perlu diberi perhatian serius oleh raja-raja kerana ia melibatkan kepentingan umum dan agama Islam itu sendiri.

Tindakan keluar dari Islam adalah tindakan yang menjejas dan membelakangkan kepentingan dan kemurnian Islam sebagai agama Persekutuan. Tindakan murtad lebih-lebih lagi melibatkan orang Melayu bukan saja satu bentuk pengkhianatan terhadap Islam tetapi juga penghinaan terhadap institusi raja yang sememangnya dari kalangan orang Melayu. Boleh dihujahkan bahawa sebagai ketua agama Islam, tindakan keluar Islam secara tidak langsung dilihat sebagai membelakang dan mencabar institusi raja sebagai ketua bagi agama Islam di negerinya.

Apa yang boleh dilakukan oleh Raja-Raja umpamanya adalah dengan menganjurkan pihak berkuasa agama dan badan-badan NGO supaya diadakan lebih banyak forum dan muzakarah berkenaan fenomena murtad. Oleh kerana tindakan keluar Islam ada kaitan langsung dengan kedangkalan ilmu dan kerosakan akidah seseorang, adalah wajar institusi raja memberi penekanan kepada rakyat supaya usaha meningkatkan ilmu pengetahuan mengenai Islam diperhebatkan.

Memandangkan bahasa rasmi Negara adalah bahasa Melayu, tambahan pula ia merupakan salah satu unsur tradisi dalam perlembagaan, adalah wajar sekali institusi raja menitahkan umat Islam untuk mempergiatkan penulisan mengenai ajaran Islam dalam bahasa Melayu. Hal ini tidak menghairankan kerana penulisan kitab-kitab kuning mengenai agama Islam dalam bahasa Melayu telah lama dilakukan ratusan tahun sebelum kemerdekaan dicapai pada tahun 1957.[10]

Institusi raja juga boleh berperanan untuk membendung gejala murtad dengan memberikan galakan kepada aktivis-aktivis agama untuk menubuhkan pusat atau rumah perlindungan atau tumpangan bagi golongan muallaf. Ini kerana, golongan ini berhadapan dengan cabaran hebat terutama tindakan pemulauan dari keluarga mereka yang bukan Islam.

Dalam aspek undang-undang, raja-raja boleh berperanan dengan menitahkan agar Badan Perundangan Negeri menggubal undang-undang bagi menyekat dan mengawal penyebaran dan pengembangan doktrin atau agama lain di kalangan umat Islam. Hal ini selaras dengan peruntukan Perlembagaan yang memberi ruang kepada negeri-negeri untuk mengubal undang-undang sedemikian di negeri masing-masing.[11] Meskipun diberikan ruang, tidak semua negeri telah mengambil tindakan menggubal undang-undang sedemikian rupa.[12]

Dalam kontek penguatkuasaan undang-undang, raja-raja boleh mengesyorkan dan menitahkan kepada pihak berkaitan agar disegerakan pembinaan pemulihan akidah. Di Sabah umpamanya, mana-mana pesalah yang disabitkan oleh Mahkamah Syariah kerana melakukan percubaan murtad hendaklah dihantar ke Pusat Bimbingan Islam selama 36 bulan untuk pemulihan akidah.[13] Pusat Bimbingan berkenaan telahpun didirikan di Kinarut dalam Daerah Papar, Sabah dan hanya menunggu masa untuk beroperasi. Sebagai ketua agama Islam di Sabah, Yang di-Pertuan Agong boleh menasihatkan atau mengesyorkan kepada pihak kerajaan negeri untuk mengambil tindakan yang perlu bagi memastikan pusat berkenaan dapat menjalankan operasinya menurut undang-undang yang ada. Di samping dapat menguatkuasakan undang-undang murtad, usaha ini sekaligus dapat pula menyumbang bagi mengurangkan gejala murtad yang semakin bertambah di Malaysia dan khususnya di Sabah.

Kewujudan unsur tradisi perlembagaan yang kesemuanya mempunyai kaitan dengan Islam sesungguhnya mempunyai nilai dan peranan tersendiri untuk memastikan Islam terus terpelihara dan terjamin dalam perlembagaan. Dalam hal ini, Penulis amat bersetuju dengan pandangan Abdul Aziz Bari yang menyatakan bahawa tindakan pertubuhan Islam menghantar memorandum kepada Majlis Raja-Raja berkaitan isu-isu kepentingan agama Islam merupakan satu pengiktirafan tinggi terhadap institusi Raja di peringkat Persekutuan.[14] Hal ini boleh berlaku kerana rakyat merasakan bahawa mereka tidak mempunyai lagi saluran atau sandaran terakhir yang boleh dirujuk melainkan institusi Raja-raja Melayu.

 

PENUTUP

Sementara kepercayaan yang diberikan oleh rakyat masih tinggi, Raja-Raja Melayu sewajarnya memanfaatkan ruang ini secara proaktif dengan menunjukkan reaksi dan tindakbalas yang wajar dan bersesuaian. Kepercayaan dan keyakinan rakyat terhadap institusi raja dan bahasa Melayu sejak dahulu lagi seharusnya menjadi satu kekuatan kepada umat Islam untuk terus memperkukuhkan kedudukan Islam di Malaysia. Kekukuhan agama Islam dapat dipertahankan antara lainnya dengan melakukan usaha yang hebat untuk mengekang menularnya gejala murtad di Negara ini.

---

[1] Perlembagaan Malaysia, Perkara 3(2).

[2] Perlembaaan Persekutuan, Perkara 3(3) dan (4). 5 buah negeri yang tidak beraja adalah Melaka, Pulau Pinang, Sabah, Sarawak dan Wilayah Persekutuan (Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya).

[3] Lihat misalnya Perlembagaan Negeri Kedah, Perkara 33B(1); Perlembagaan Negeri Melaka, Perkara 5(2); Perlembagaan Negeri Sabah, Perkara 5B(2).

[4] Abdul Aziz Bari, Politik perlembagaan: Suatu perbincangan tentang isu-isu semasa dari sudut perlembagaan dan undang-undang, Institut Kajian Dasar (IKD), 2005, at 163-165.

[5] Perlambagaan Persekutuan, Jadual Kelapan, Butiran 1(2)(d).

[6] Abdul Aziz Bari, Politik perlembagaan: Suatu perbincangan tentang isu-isu semasa dari sudut perlembagaan dan undang-undang, Institut Kajian Dasar (IKD), 2005, at 163-165; Abdul Aziz Bari, Islam dalam perlembagaan Malaysia, Petaling Jaya: Intel Multimedia and Publication, 2005, hal. 54; Mohd Hisham Mohd Kamal, “Kedudukan dan peranan raja-raja dalam pentadbiran agama Islam” dalam Mahamad Arifin et el, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Jilid 12, 2007, hal. 58.

[7] Perlembagaan Persekutuan, Perkara 3(5). Lihat juga sebagai contohnya Perlembagaan Negeri Kedah, Perkara 33B(1); Perlembagaan Negeri Sabah, Bab 2, Perkara 5B(2).

[8] Perlembagaan Persekutuan, Jadual Keempat, Bahagian 1, Perkara 37.

[9] Perlembagaan Persekutuan, Perkara 38(2).

[10] Batu Bersurat Trengganu yang bertarikh 1303 SM yang mengandungi 10 peraturan mengenai undang-undang Islam ditulis dalam bahasa Melayu. Kitab undang-undang Islam bertajuk Sirat al Mustaqim yang ditulis oleh Sheikh Nuruddin al-Raniri pada kurun ke-17 adalah berbahasa Melayu. Ini semua dengan jelas menunjukkan betapa pemakaian bahasa Melayu begitu meluas dan dominan di nusantara Melayu sejak ratusan tahun yang lampau.

[11] Perlembagaan Persekutuan, Perkara 11(4).

[12] Sehingga kini, hanya 4 buah negeri yang belum menggubal undang-undang sekatan dan kawalan penyebaran doktrin atau agama lain di kalangan orang Islam. Negeri-negeri tersebut adalah Wilayah Persekutuan, Pulau Pinang, Sabah dan Sarawak. Sebagai ketua agama bagi negeri-negeri yang tidak beraja ini, Yang di-Pertuan Agong boleh memainkan peranan untuk menggesa penggubalan undang-undang tersebut bagi negeri-negeri berkenaan.

[13] Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah Sabah, 1995, Seksyen 63.

[14] Abdul Aziz Bari, Majlis Raja-Raja: Kedudukan dan peranan dalam Perlembagaan Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, 2002, hal. 87-88; Mohd Hisham Mohd Kamal, “Kedudukan dan peranan raja-raja dalam pentadbiran agama Islam” dalam Mahamad Arifin et el, Pentadbiran undang-undang Islam di Malaysia, Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka, Jilid 12, 2007, hal. 67-68.

PERANAN MAHKAMAH ANAK NEGERI ANTARA AKTA MEMPERBAHARUI UNDANG-UNDANG (PERKAHWINAN DAN PERCERAIAN) 1976 DAN ENAKMEN UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM 2004

 

Ahadin bin Arinen[1]

 

PENDAHULUAN

Mahkamah Anak Negeri (MAN) merupakan salah satu institusi kehakiman yang telah lama wujud di Negeri Sabah. Kewujudannya ada kaitan dengan pertapakan secara rasmi Syarikat Borneo Utara British (SBUB) di negeri ini pada tahun 1881. Tulisan ini membincangkan mengenai peranan MAN dalam konteks mentadbir dan melaksanakan undang-undang adat dengan mengambilkira undang-undang bertulis yang terpakai bagi mahkamah lain iaitu Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah. Perkara ini perlu dijelaskan memandangkan adanya satu peruntukan khas dalam Enakmen Mahkamah Anak Negeri tahun 1992 (EMAN 1992) iaitu Seksyen 9 yang menyatakan bahawa Mahkamah Anak Negeri tidak berbidang kuasa ke atas mana-mana perkara yang terletak di bawah bidangkuasa Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah. Penjelasan mengenai perkara ini dapat mengelak dari berlakunya isu pertindihan bidangkuasa mendengar kes khususnya di pihak MAN sendiri.

PENUBUHAN MAHKAMAH ANAK NEGERI

Mahkamah Anak Negeri ditubuhkan di bawah Bahagian II yang meliputi Seksyen 3, 4 dan 5 EMAN 1992. Melalui peruntukan tersebut, Yang di-Pertua Negeri Sabah diberi kuasa untuk menubuhkan Mahkamah Anak Negeri di mana-mana tempat yang disifatkan patut dan boleh menetapkan wilayah bidang kuasa mahkamah-mahkamah berkenaan melalui pewartaan. Kewujudan MAN dilindungi oleh Perlembagaan Persekutuan yang memberi pengiktirafan kepada kedua Negeri Sabah dan Sarawak untuk meneruskan pemakaian dan pelaksanaan undang-undang adat anak negeri, termasuk penubuhan Mahkamah Anak Negeri.[2]

Terdapat 3 peringkat MAN di Sabah yang terdiri daripada:

(a)    Mahkamah Anak Negeri[3]

(b)   Mahkamah Anak Negeri Daerah[4]

(c)    Mahkamah Rayuan Anak Negeri[5]

 

BIDANGKUASA MAHKAMAH ANAK NEGERI SABAH

Bidangkuasa MAN boleh dilihat dengan jelas dalam Seksyen 6(1) Enakmen Mahkamah Anak Negeri 1992 seperti berikut:

(a)    Kes-kes yang timbul daripada perlanggaran undang-undang atau adat anak negeri yang semua pihaknya adalah anak negeri;

(b)   Kes-kes yang timbul daripada perlanggaran jundang-undang atau adat anak negeri, daripada segi agama, perkahwinan atau seksual, jika izin bertulis Pegawai Daerah yang bertindak atas nasihat dua orang Ketua Anak Negeri telah didapatkan bagi memulakan prosiding, jika satu pihaknya adalah bukan anak negeri;

(c)    Kes-kes melibatkan undang-undang atau adat anak negeri berhubung dengan-

(i)                 Pertunangan, perkahwinan, perceraian, pembatalan perkahwinan atau pemisahan kehakiman;

(ii)               Pengambilan anak angkat, penjagaan dan keesahan;

(iii)             Hadiah atau pewarisan dengan wasiat atau tak berwasiat; dan

(d)   Kes-kes lain jika bidang kuasa diberikan kepadanya oleh Enakmen ini atau mana-mana undang-undang bertulis yang lain.

Bidangkuasa jenayahnya dikawal oleh Akta Mahkamah Anak Negeri (Bidangkuasa Jenayah) 1991. Dalam akta ini, MAN diberi kuasa menghukum dengan denda kepada pesalah jenayah tidak melebihi RM5,000.00 atau penjara tidak lebih 2 tahun atau kedua-duanya.[6]

 

SEKSYEN 9 DAN IMPLIKASINYA KE ATAS BIDANG KUASA MAHKAMAH ANAK NEGERI

Penambahbaikan undang-undang bertulis di Malaysia dan khususnya di Sabah terus berlaku. Pada tahun 1988, telah berlaku sejarah penting bagi negara apabila Parlimen meluluskan pindaan terhadap Perlembagaan Persekutuan sebagai undang-undang tertinggi negara. Pindaan pada perkara 121(1A) Perlembagaan telah menyingkirkan sebarang tindakan Mahkamah Awam untuk mendengar dan memutuskan kes yang mana jelas jatuh di bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah. Bidangkuasa Mahkamah Syariah secara amnya dapat dilihat pada Senarai 2, Jadual 9, Perlembagaan Persekutuan.

Dalam konteks Mahkamah Anak Negeri, perkara yang sama juga berlaku 4 tahun kemudian. Pada tahun 1992, Badan Perundangan Negeri Sabah telah meluluskan satu undang-undang khas bagi Mahkamah Anak Negeri yang dinamakan sebagai Enakmen Mahkamah Anak Negeri, 1992. Selaras dengan roh dan semangat Perkara 121(1A) Perlembagaan Persekutuan di atas, Enakmen ini turut memasukkan satu peruntukan penting bagi mengelak terjadinya konflik pertindihan bidangkuasa antara Mahkamah Anak Negeri dengan Mahkamah Sivil dan Mahkamah Syariah. Seksyen 9 EMAN 1992 menyebut seperti berikut:

Mahkamah Anak Negeri tidak boleh mempunyai bidang kuasa berkenaan dengan apa-apa kuasa atau perkara dalam bidang kuasa Mahkamah Syariah atau Mahkamah Sivil.

Dapat difahami bahawa MAN tidak berbidangkuasa ke atas perkara atau kuasa yang jatuh di bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah atau Mahkamah Sivil.  Dalam konteks undang-undang keluarga, agama yang dianuti oleh seseorang yang berstatus Anak Negeri atau bumiputera, tanpa mengira di mana ia tinggal, samada di Sabah, Sarawak atau di Semenanjung boleh memberi kesan perundangan ke atas dirinya, khususnya perkara berkaitan perkahwinan dan perceraian. Jika ia seorang Muslim, tidak ada pilihan lain melainkan tertakluk kepada undang-undang keluarga Islam. Sebaliknya bagi orang bukan Islam, mereka mempunyai pilihan samada memilih untuk menggunakan saluran undang-undang Sivil atau undang-undang adat.[7]

Bagi penulis, antara langkah yang boleh diambil sebelum MAN mendengar kes di hadapannya bagi mempastikan samada kes berkenaan jatuh di bawah bidang kuasanya atau tidak adalah:

(a)    memastikan apakah bentuk atau jenis tuntutan atau dakwaan pihak dalam kes berkenaan. Jika aduan atau dakwaan adalah berkenaan rogol atau mencuri, maka awal-awal lagi kes berkenaan tidak patut dilayan di Mahkamah Anak Negeri. Ini kerana, ia jelas jatuh di bawah bidangkuasa Mahkamah Awam.

(b)   Memastikan bahawa hanya perkara berkaitan adat sahaja yang boleh dikendalikan di Mahkamah Anak Negeri. Jika, perkara yang dibawa tidak ada kaitan dengan adat, itu satu tanda yang jelas bahawa perkara tersebut perlu dibawa ke Mahkamah yang lain.

(c)    Memastikan apakah agama pihak yang mengemukakan kes di hadapannya. Jika pihak adalah orang Islam, perlu pula lihat apakah jenis atau perkara yang dibawa itu termasuk dalam senarai perkara yang boleh didengar dan dibicarakan di Mahkamah Anak Negeri.

Bagi memudahkan usaha ini, adalah disarankan bahawa setiap warga MAN mempunyai senarai yang jelas mengenai perkara yang jatuh di bawah bidang kuasanya dan perkara yang jatuh di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah dan Sivil. Jika senarai ini belum diwujudkan, penulis mencadangkan agar satu usaha dilaksanakan untuk merealisasikan perkara ini. Senarai berkenaan boleh ditulis dalam bentuk buku untuk menjadi panduan kepada semua warga Mahkamah Anak Negeri. Ini kerana, terdapat juga kes-kes di mana Mahkamah Anak Negeri boleh mendengar dan memutuskan kes adat melibatkan orang-orang Islam sebagaimana dapat dilihat dalam Kaedah-Kaedah Mahkamah Anak Negeri 1995. Usaha ini dilihat amat berkesan bagi mengelak sebarang kekeliruan mahupun pertindihan dalam menguatkuasa dan melaksanakan undang-undang.

Warga Mahkamah Anak Negeri juga disarankan agar memiliki undang-undang bertulis yang terpakai bagi Mahkamah Syariah. Alangkah cantiknya jika perpustakaan Mahkamah Anak Negeri di setiap daerah mempunyai barisan dan rangkaian Enakmen yang terpakai bagai Mahkamah Syariah! Termasuk undang-undang bertulis yang perlu dibekalkan adalah Perlembagaan Persekutuan, Kanun Keseksaan (Penal Code),  Akta Memperbaharui Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian) 1976 dan lain-lain lagi yang dikira relevan. Bagi Penulis, ini suatu keperluan yang wajar diberi perhatian. Ia memudahkan para Hakim Mahkamah Anak Negeri membuat rujukan degan cepat dan tepat bagi mengelak berlakunya pendengaran kes yang tidak sepatutnya didengar di Mahkamah berkenaan.

Perlu ditekankan bahawa sebarang tindakan mana-mana mahkamah untuk mendengar, membicara dan memutuskan suatu kes yang bukan dalam bidang kuasanya akan menyebabkan keputusan tersebut boleh dicabar di Mahkamah Sivil. Jika jelas tiada bidang kuasa, keputusan mahkamah berkenaan boleh dibatalkan dan ini merugikan pihak-pihak yang terlibat dari segi kos, tenaga dan masa.

 

SEKSYEN 9 EMAN 1992 DAN AKTA MEMPERBAHARUI UNDANG-UNDANG (PERKAHWINAN DAN PERCERAIAN) 1976 (AMU 1976)

Bagi orang-orang bukan Islam, undang-undang keluarga yang digunakan adalah Akta Memperbaharui Undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian), 1976 (AMU 1976). Undang-undang ini terpakai hanya kepada semua orang bukan Islam[8] dalam Malaysia dan tinggal di luar Malaysia tetapi masih berdomisil di Malaysia. Akta ini juga tidak terpakai kepada bumiputera Sabah atau Sarawak atau orang Asli Malaysia. Bagi kaum bumiputera bukan Islam Sabah dan Sarawak atau orang asli Malaysia, mereka tertakluk kepada undang-undang atau adat bumiputera. Bagaimanapun, mereka boleh membuat pilihan untuk berkahwin menurut AMU 1976.[9] Peruntukan undang-undang ini dilihat unik dan menarik memandangkan kaum bumiputera bukan Islam diberi kebebasan untuk memilih samada berkahwin menurut Akta ini atau menurut undang-undang adat atau bumiputera.

Ini bermakna, sekiranya kaum bumiputera bukan Islam memilih untuk berkahwin di bawah AMU 1976, mereka adalah tertakluk kepada Akta ini. Apa sahaja kehendak undang-undang di bawah Akta ini mestilah dipatuhi seperti kebenaran berkahwin, pendaftaran perkahwinan, perceraian dan tuntutan samada dalam tempoh perkahwinan atau selepas perkahwinan. Dapat difahami bahawa jika perkahwinan kaum bumiputera bukan Islam didaftarkan di bawah Akta ini, maka sebarang tuntutan termasuk perceraian, ganti rugi dalam perkahwinan, nafkah dan lain-lain hendaklah didengar di Mahkamah Sivil. Mahkamah Anak Negeri tidak lagi seharusnya melayan tuntutan mereka di Mahkamah Anak Negeri.

Ketika permohonan dikemukakan di pejabat MAN, jika pendaftar mahkamah melihat bahawa sijil perkahwinan tersebut didaftarkan di bawah AMU 1976, pihak pemohon seharusnya dinasihatkan untuk menfailkan tuntutan tersebut di Mahkamah Awam. Tindakan ini wajar bagi mencapai penyelarasan pengurusan kes sesuai kehendak AMU 1976, khususnya seperti dinyatakan dalam seksyen 3(4) akta tersebut. Jika tuntutan tersebut dilayan atau diterima untuk didaftarkan di MAN, kekeliruan dan konflik bidangkuasa mendengar kes antara Mahkamah Sivil dengan MAN akan terus berlaku tanpa noktahnya.

Perlu difahami bahawa pemakaian Akta AMU 1976 adalah terletak di bawah bidangkuasa Mahkamah Sivil. Oleh yang demikian, selaras dengan kehendak Seksyen 9 Enakmen Mahkamah Anak Negeri 1992 yang terang-terangan menyatakan bahawa MAN tidak boleh mempunyai kuasa berkenaan apa-apa kuasa atau perkara yang terletak di bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah atau Mahkamah Sivil, maka secara mutlak, MAN adalah tertegah dan tidak berbidangkuasa sama sekali untuk mendengar dan membicara mana-mana kes yang perkahwinan tersebut didaftarkan di bawah AMU 1976.

Dapat juga difahami bahawa bagi kaum bumiputera bukan Islam, sebarang hanya perkahwinan yang tidak didaftarkan di bawah AMU 1976 sahaja yang boleh didengar dan diputuskan oleh MAN. Perkahwinan berdasarkan adat samada dilangsungkan di kampung atau di MAN adalah termasuk perkara yang boleh didengar dan diputuskan oleh MAN.

 

SEKSYEN 9 DAN ENAKMEN UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM 2004

Selain tidak boleh mendengar, membicara dan memutuskan apa-apa perkara yang jatuh di bawah bidang kuasa Mahkamah Sivil, MAN juga tidak berbidangkuasa ke atas perkara-perkara yang jatuh di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah.[10] Secara umumnya, bagi melihat apakah perkara-perkara yang terletak di bawah bidangkuasa Mahkamah Syariah, rujukan utama boleh dibuat kepada Perlembagaan Persekutuan sebagai undang-undang induk dan tertinggi dalam negara. Senarai 2 (Senarai Negeri) Jadual 9, Perlembagaan Persekutuan memperuntukkan seperti berikut:

Kecuali mengenai Wilayah-wilayah Persekutuan Kuala Lumpur, Labuan dan Putrajaya, Hukum Syarak dan undang-undang diri dan keluarga bagi orang yang menganut Ugama Islam, termasuk hukum Syarak berhubung dengan mewarisi harta berwasiat dan tak berwasiat, pertunangan, perkahwinan, perceraian, mas kahwin, nafkah, pengambilan anak angkat, tafar anak, penjagaan anak, pemberian, pembahagian harta dan amanah bukan khairat; Wakaf Islam dan ta’arif  serta peraturan mengenai amanah khairat dan khairat agama, perlantikan pemegang-pemegang amanah dan perbadanan bagi orang-orang mengenai pemberian Ugama Islam dan khairat, yayasan, amanah, khairat dan yayasan khairat yang dijalankan, kesemuanya sekali dalam negeri; adat istiadat Melayu; zakat fitrah dan baitulmal atau hasil Ugama Islam yang seumpamanya; masjid atau mana-mana tempat sembahyang awam untuk orang Islam; mengadakan dan menghukum kesalahan-kesalahan yang dilakukan oleh orang-orang yang menganut Ugama Islam terhadap rukun-rukun Islam, kecuali mengenai perkara-perkara yang termasuk dalam Senarai Persekutuan, keanggotaan, penyusunan dan acara bagi Mahkamah-Mahkamah Syariah, yang akan mempunyai bidang kuasa hanya ke atas orang-orang yang menganut Ugama Islam dan hanya mengenai mana-mana perkara yang termasuk dalam perenggan ini, tetapi tidak mempunyai bidang kuasa mengenai kesalahan-kesalahan kecuali setakat yang diberi oleh Undang-undang Persekutuan, mengawal pengembangan iktikad dan kepercayaan antara orang-orang yang menganut Ugama Islam; menentukan perkara-perkara hukum Syarak dan iktikad dan istiadat Melayu.

Negeri-negeri diberi kuasa untuk menubuhkan Mahkamah Syariah dan membuat undang-undang khusus untuk orang-orang Islam.[11] Bagaimanapun, undang-undang yang diluluskan melalui Badan Perundangan Negeri tidak boleh berlawanan dengan perkara-perkara yang telahpun disenaraikan dalam Senarai Negeri dalam Perlembagaan Persekutuan itu.[12] Semua negeri di Malaysia termasuk Sabah telahpun mempunyai Mahkamah Syariah sendiri di samping undang-undang yang terpakai bagi orang-orang Islam.

Dalam konteks Mahkamah Syariah Negeri Sabah ketika ini, terdapat 3 peringkat Mahkamah yang telah diberi bidangkuasa masing-masing sebagaimana diperuntukkan dalam Enakmen Mahkamah Syariah 2004. Bidangkuasa mal dan jenayah Mahkamah Syariah di Sabah dapat dilihat seperti yang dinyatakan di bawah ini.[13]

 (a) Dalam bidang kuasa jenayahnya, membicarakan apa-apa kesalahan yang dilakukan oleh seseorang Islam dan boleh dihukum di bawah Enakmen Majlis Ugama Islam Negeri Sabah 2004, Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam 2004, Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 atau di bawah mana-mana undang-undang bertulis lain yang berkuat kuasa yang memberi Mahkamah Tinggi Syariah bidang kuasa untuk membicarakan apa-apa kesalahan, dan boleh mengenakan apa-apa hukuman yang diperuntukkan di dalamnya.

(b) Dalam bidang kuasa malnya, mendengar dan memutuskan semua tindakan dan prosiding jika semua pihak dalam tindakan atau prosiding itu adalah orang Islam. Perkara dalam tindakan atau prosiding itu adalah berhubungan dengan:

 

(i) pertunangan, perkahwinan, ruju’, perceraian, pembubaran perkahwinan (fasakh), nusyuz, atau pemisahan kehakiman (faraq) atau apa-apa perkara lain yang berkaitan dengan perhubungan antara suami isteri;

(ii) apa-apa pelupusan atau tuntutan harta yang berbangkit daripada mana-mana perkara yang dinyatakan dalam subperenggan (i);

(iii) nafkah orang-orang tanggungan, kesahtarafan, atau penjagaan atau jagaan (hadhanah) kanak-kanak;

(iv) pembahagian atau tuntutan harta sepencarian;

(v) wasiat atau alang semasa marad-al-maut seseorang si mati yang beragama Islam;

(vi) alang semasa hidup (hibbah), atau penyelesaian yang dibuat tanpa balasan yang memadai dengan wang atau nilaian wang oleh seseorang orang Islam;

(vii) wakaf atau nazr dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(viii) pembahagian dan pewarisan harta berwasiat atau tak berwasiat atau Pelantikan Wasi dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(ix) penentuan orang-orang yang berhak kepada bahagian harta pusaka seseorang si mati yang beragama Islam atau bahagian-bahagian yang kepadanya masing-masing orang itu berhak dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya;

(x) pengisytiharan bahawa seseorang yang telah mati itu ialah seorang Islam atau sebaliknya pada masa kematiannya;

(xi) pendaftaran dan pengambilan anak angkat dan perkara-perkara yang berkaitan dengannya; dan

(xii) perkara-perkara lain yang berkenaan dengannya bidang kuasa diberikan oleh mana-mana undang-undang bertulis.

Dalam konteks undang-undang keluarga Islam, rujukan utama bagi Mahkamah Syariah adalah Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam, 2004 (EUUKI 2004). Enakmen ini mengandungi 135 seksyen dan terbahagi kepada 10 Bahagian.[14] Ringkasnya, kebanyakan perkara yang terletak di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah adalah berkaitan undang-undang diri yang majoritinya ada kaitan dengan kekeluargaan. Jadual 9 Senarai II Perlembagaan dan Seksyen 11 Enakmen Mahkamah Syariah 2004 menunjukkan bahawa sebahagian besar perkara yang dikendalikan oleh Mahkamah Syariah ada kaitan dengan kekeluargaan.

Bidang kuasa yang telah diperuntukkan oleh Perlembagaan Persekutuan dan Enakmen Mahkamah Syariah 2004 kepada Mahkamah Syariah di atas tidak boleh lagi disentuh atau dikendalikan di MAN dengan adanya Seksyen 9 EMAN 1992. Ini bermakna, apa saja tuntutan atau permohonan orang Islam yang disebutkan dalam undang-undang di atas, termasuk EUUKI 2004 hendaklah didengar dan diputuskan di Mahkamah Syariah.

 

PERKARA-PERKARA YANG BOLEH DIDENGAR DAN DIPUTUSKAN OLEH MAHKAMAH ANAK NEGERI MELIBATKAN ORANG ISLAM

Satu persoalan timbul samada MAN masih berbidang kuasa mendengar dan memutuskan kes melibatkan orang Islam. Perlu ditegaskan bahawa Perlembagaan Persekutuan sebagai undang-undang tertinggi di negara ini tidak ada menyebutkan mana-mana peruntukan yang menegah MAN untuk mendengar kes melibatkan orang Islam. Begitu juga undang-undang bertulis lain, termasuklah EMAN 1992. Semuanya tidak ada menyebutkan secara khusus untuk menyingkirkan sama sekali orang Islam dari menuntut atau dituntut atau menjadi pihak di MAN. Keadaan ini berbeza dengan situasi di Mahkamah Syariah di mana hanya orang Islam sahaja yang boleh menuntut atau dituntut atau menjadi pihak di Mahkamah tersebut. Ini jelas diperuntukkan dalam Perlembagaan Persekutuan mahupun Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

Justeru, orang Islam boleh menjadi pihak di MAN. Hal ini dapat dilihat berdasarkan kepada apa yang terkandung dalam Kaedah-Kaedah Mahkamah Anak Negeri (Undang-Undang Adat Anak Negeri) 1995. Kaedah ini mengandungi 9 Bahagian yang mengandungi perkara-perkara seperti berikut:

(1)   Bahagian I – Permulaan;

(2)   Bahagian II – Serangan, hentaman dan kelakuan mengancam;

(3)   Bahagian III – Kesalahan seksual;

(4)   Bahagian IV – Perkahwinan, pertunangan dan pikatan;

(5)   Bahagian V – Tanah perkuburan dan kematian;

(6)   Bahagian VI – Perangan buruk melampau, kelucahan dan khianat;

(7)   Bahagian VII – Mungkir janji;

(8)   Bahagian VIII – Kelahiran dan pantang adat;

(9)   Bahagian IX – Peruntukan am.

Kaedah yang mengandungi 58 Aturan ini adalah mengandungi perkara-perkara yang melanggar adat anak negeri dan hukuman yang telah ditetapkan bagi sesiapa yang melanggarnya. Penulis berpendapat bahawa banyak perlanggaran adat dalam kaedah ini yang boleh dikenakan kepada orang Islam. Antara contoh perlanggaran adat anak negeri yang mana orang Islam boleh dikenakan di MAN adalah dalam Bahagian II melibatkan serangan, hentaman dan ancaman dengan menanamkan ketakutan untuk mencederakan mana-mana orang. Dalam Bahagian III antaranya adalah perbuatan melakukan persetubuhan haram di ladang atau sawah kepunyaan orang lain. Sungguhpun perbuatan persetubuhan haram orang Islam boleh didakwa di bawah seksyen 80 Enakmen Kesalahan Jenayah Syariah 1995 di Mahkamah Syariah, namun pasangan terbabit pada pendapat penulis masih boleh didakwa di MAN atas kesalahan lain iaitu melakukan persetubuhan haram di ladang atau sawah kepunyaan orang lain.

Jika persetubuhan tersebut dilakukan di ladang atau sawah sendiri, maka orang tersebut akan terlepas dari pendakwaan di MAN.[15] Kes-kes lain yang membolehkan orang Islam didakwa di MAN adalah seperti berlakunya kematian ahli keluarga di rumah atau ladang atau sawah kepunyaan orang lain dan bukan sanak saudara simati.[16] Pada pendapat penulis, banyak lagi contoh-contoh perlanggaran adat yang terkandung dalam Kaedah-Kaedah Adat Anak Negeri ini yang membolehkan orang Islam didakwa atau mendakwa di MAN. Adalah dicadangkan bahawa satu usaha dilakukan bagi memperincikan contoh-contoh perlanggaran adat anak negeri yang terkandung dalam Kaedah ini. Rujukan ini penting bagi memudahkan pengurusan kes di MAN dan bagi mengelak salah faham atau sebarang kekeliruan mengenai perkara ini.

 

MASA DEPAN MAN DALAM KONTEKS PERKEMBANGAN UNDANG-UNDANG ADAT DI SABAH

Bagi Penulis, institusi Mahkamah Anak Negeri mempunyai masa depan yang cerah untuk terus bertahan dan berkembang sesuai dengan perkembangan zaman. Usaha-usaha bagi penambah baikan undang-undang yang sedia ada perlu dibuat. Skop perkara yang jatuh di bawah bidangkuasa Mahkamah ini perlu ditambah dan diperluaskan. Ini bukan perkara yang mustahil kerana banyak sekali perkara-perkara dalam kehidupan seharian masyarakat khususnya di Sabah yang saling berkaitan dengan adat.

Masih banyak perkara yang boleh dilakukan untuk memperkasa institusi MAN di Sabah. Dalam bidang kuasa jenayahnya, MAN telah diberikan kuasa menghukum di bawah Akta Mahkamah Anak Negeri (Bidang kuasa Jenayah) 1991. Seksyen 10 EMAN 1992 juga memperuntukkan kuasa kepada MAN untuk menjatuhkan hukuman dalam bentuk denda, penjara atau kedua-duanya kepada pesalah jenayah melibatkan kesalahan perlanggaran adat anak negeri. Bagaimanapun, jelas sekali belum ada undang-undang bertulis mengenai prosedur atau tatacara pengurusan kes jenayah bagi MAN sebagaimana di Mahkamah Sivil mahupun Mahkamah Syariah. Di Mahkamah Syariah sebagai contohnya, telah ada enakmen khas yang dinamakan Enakmen Tatacara Jenayah Syariah 2004 yang mengambil pendekatan hampir keseluruhannya dari Kod Acara Jenayah (Criminal Procedure Code) di Mahkamah Sivil. Dalam situasi sekarang, tidak jelas bagaimana tatacara atau prosedur menerima aduan, menyiasat, mendakwa, membicara, mensabit, menghukum dan lain-lain yang saling berkaitan dilaksanakan di MAN.

Dalam menangani perkara kekeluargaan, MAN dibekalkan dengan kuasa untuk mendengar, membicara dan memutuskan perkara mengenai pertunangan, perkahwinan dan perceraian serta tuntutan-tuntutan lain seperti nafkah dan lain-lain yang ada kaitan dengan perkahwinan.[17] Bagaimanapun, sehingga ke saat ini, belum ada suatu undang-undang bertulis bagi menyelaras, menyelia, mengawal, mentadbir dan mengatur hal-ehwal kekeluargaan bagi adat anak negeri.

Pada situasi sekarang, penulis berpendapat bahawa sudah sampai masanya suatu Enakmen Undang-Undang Keluarga Adat Anak Negeri diwujudkan untuk dipakai di MAN. Bagi anak negeri yang memilih untuk mendaftarkan perkahwinan mereka di bawah AMU 1976, masalah tidak akan timbul dari segi kesahihan perkahwinan dan forum mahkamah mana yang akan mereka gunakan jika berlaku tuntutan berkaitan kekeluargaan pada masa hadapan. Bagaimanapun, masalah akan timbul bagi anak negeri yang tidak memilih untuk mendaftarkan perkahwinan mereka di bawah AMU 1976. Mereka ketiadaan satu undang-undang khas yang lengkap yang memperincikan bagaimana suatu urusan perkahwinan dimulakan seperti permohonan berkahwin, pendaftaran kahwin, kebenaran kahwin bagi bawah umur, perceraian, nafkah isteri, nafkah anak, harta sepencarian dan lain-lain lagi.

Justeru, penulis mencadangkan agar undang-undang keluarga bagi anak negeri yang diguna pakai di MAN adalah mengambil roh dan pendekatan dalam EUUKI 2004 yang diguna pakai di Mahkamah Syariah. Enakmen ini tidak jauh berbeza dengan AMU 1976 yang terpakai di Mahkamah Sivil. Kehadiran suatu enakmen keluarga khusus bagi adat anak negeri bagi MAN dilihat mampu memperkaya lagi khazanah perundangan di Negeri Sabah.

Bagi merealisasikan perkara ini, suatu jawatankuasa teknikal undang-undang adat anak negeri Sabah perlu diwujudkan bagi mengkaji, meneliti dan mengenalpasti keperluan undang-undang dan menderaf enakmen bagi MAN serta menjalankan apa-apa fungsi yang difikirkan perlu dari semasa ke semasa. Peranan yang dimainkan oleh Jawatankuasa Teknikal Undang-Undang Sivil dan Hukum Syarak yang dipengerusikan oleh Almarhum Tan Sri Profesor Ahmad bin Ibrahim pada tahun 1980an bagi menyediakan deraf enakmen-enakmen yang akan diguna pakai di Mahkamah Syariah di negeri-negeri di seluruh Malaysia boleh dicontohi. Jawatakuasa Teknikal berkenaan telah berjaya mencapai matlamatnya apabila lebih dari 10 Enakmen yang terpakai bagi Mahkamah Syariah di seluruh negara pada ketika ini.

 

PENUTUP

Kewujudan institusi MAN adalah unik dan menarik, khususnya pada era zaman moden yang serba canggih, maju dan sopistikated. Ada kalanya tidak terbayang bagaimana dalam zaman yang penuh mencabar ini rupanya masih wujud sebuah mahkamah bagi mendepani perkara-perakara mengenai adat istiadat anak negeri. Kewujudan MAN di Sabah menafikan sebarang bayangan-bayangan negatif di atas. Sungguhpun telah ada undang-undang bertulis bagi mentadbir undang-undang adat anak negeri, ianya masih jauh dari mencukupi dari segi kelengkapan dan kekemasan.

Peranan MAN yang dikhaskan bagi mendengar, membicara dan memutuskan apa-apa perkara melibatkan adat anak negeri perlu difahami dan dihayati agar tidak melangkaui kuasa yang diberikan oleh undang-undang. Seksyen 9 EMAN 1992 memberi ingatan bahawa MAN tidak boleh mendengar apa-apa perkara yang jatuh di bawah bidang kuasa Mahkamah Syariah dan Mahkamah Sivil. Ini termasuklah apa-apa perkara mengenai hal ehwal kekeluargaan yang jelas diperuntukkan di bawah AMU 1976 bagi orang bukan Islam dan EUUKI 2004 bagi orang Islam. Bagi memantapkan pengurusan pentadbiran MAN, beberapa undang-undang bertulis perlu diwujudkan berkaitan kekeluargaan, tatacara jenayah, tatacara sivil atau mal dan lain-lain yang berkaitan.

Semoga tulisan ini dapat memperkayakan khazanah penulisan mengenai undang-undang di Negeri Sabah khususnya Adat Anak Negeri. Adalah diharapkan tulisan ini berperanan untuk memudahkan kajian dan penulisan yang lebih lengkap dan terperinci mengenai Mahkamah Anak Negeri di Sabah pada masa hadapan.

 

LAMPIRAN A

 

ENAKMEN 8 TAHUN 2004
ENAKMEN UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM 2004

 

BAHAGIAN I – PERMULAAN

Seksyen 1. Tajuk ringkas dan permulaan kuat kuasa
Seksyen 2. Tafsiran.
Seksyen 3. Kecualian prerogatif
Seksyen 4. Pemakaian
Seksyen 5. Kriterium bagi memutuskan sama ada seseorang itu Islam
Seksyen 6. Perkahwinan yang masih berterusan hendaklah disifatkan sebagai didaftarkan di bawah Enakmen ini dan boleh dibubarkan hanya di bawah Enakmen ini

BAHAGIAN II – PERKAHWINAN

Seksyen 7. Orang yang boleh mengakadnikahkan perkahwinan
Seksyen 8. Umur minimum untuk perkahwinan
Seksyen 9. Pertalian yang melarang perkahwinan
Seksyen 10. Orang dari agama lain
Seksyen 11. Perkahwinan tak sah
Seksyen 12. Perkahwinan yang tidak boleh didaftarkan
Seksyen 13. Persetujuan dikehendaki
Seksyen 14. Perkahwinan seseorang perempuan
Seksyen 15. Pertunangan

Permulaan kepada Perkahwinan

Seksyen 16. Permohonan untuk kebenaran berkahwin
Seksyen 17. Mengeluarkan kebenaran berkahwin
Seksyen 18. Rujukan kepada dan tindakan oleh Hakim Syar’ie
Seksyen 19. Kebenaran perlu sebelum akad nikah
Seksyen 20. Tempat perkahwinan
Seksyen 21. Mas kahwin dan pemberian
Seksyen 22. Catatan dalam Daftar Perkahwinan
Seksyen 23. Poligami
Seksyen 24. Akad nikah perkahwinan di Kedutaan-Kedutaan, dsb., Malaysia di luar negeri

BAHAGIAN III – PENDAFTARAN PERKAHWINAN

Seksyen 25. Pendaftaran
Seksyen 26. Surat perakuan nikah dan surat perakuan ta’liq
Seksyen 27. Melaporkan perkahwinan yang tak sah atau tak legal
Seksyen 28. Perlantikan Ketua Pendaftar, Pendaftar, Timbalan dan Penolong Pendaftar Perkahwinan, Penceraian dan Ruju’ Orang Islam
Seksyen 29. Buku dan Daftar hendaklah disimpan mengenai semua perkahwinan
Seksyen 30. Salinan-salinan catatan hendaklah dihantar kepada Ketua Pendaftar
Seksyen 31. Pendaftaran perkahwinan luar negeri oleh orang yang bermastautin dalam Negeri Sabah
Seksyen 32. Daftar yang tidak diakui di sisi undang-undang
Seksyen 33. Pendaftaran sukarela perkahwinan-perkahwinan orang Islam yang diakadnikahkan dahulunya di bawah mana-mana undang-undang
Seksyen 34. Efek pendaftaran di sisi undang-undang

BAHAGIAN IV – PENALTI DAN PELBAGAI PERUNTUKAN BERHUBUNGAN DENGAN AKAD NIKAH DAN PENDAFTARAN PERKAHWINAN

Seksyen 35. Tidak hadir di hadapan Pendaftar dalam masa yang ditetapkan
Seksyen 36. Pelanggaran terhadap seksyen 32
Seksyen 37. Gangguan terhadap perkahwinan
Seksyen 38. Akuan atau pernyataan palsu untuk mendapatkan perkahwinan
Seksyen 39. Akad nikah perkahwinan yang tidak dibenarkan
Seksyen 40. Kesalahan-kesalahan berhubungan dengan akad nikah perkahwinan
Seksyen 41. Kebenaran untuk mendakwa
Seksyen 42. Membetulkan kesilapan
Seksyen 43. Pemeriksaan Daftar Perkahwinan dan indeks perkahwinan
Seksyen 44. Bukti

BAHAGIAN V – PEMBUBARAN PERKAHWINAN

Seksyen 45. Takat kuasa untuk membuat sesuatu perintah
Seksyen 46. Pertukaran agama
Seksyen 47. Penceraian dengan talaq atau dengan perintah
Seksyen 48. Timbangtara oleh Hakam
Seksyen 49. Penceraian khul’ atau cerai tebus talaq
Seksyen 50. Penceraian di bawah ta’liq atau janji
Seksyen 51. Penceraian dengan li’an
Seksyen 52. Hidup semula sebagai suami isteri atau ruju’
Seksyen 53. Perintah untuk mebubarkan perkahwinan atau untuk fasakh
Seksyen 54. Anggapan mati
Seksyen 55. Penyenggaraan Daftar Penceraian dan Pembatalan
Seksyen 56. Pendaftaran penceraian
Seksyen 57. Pendaftaran penceraian di luar Mahkamah
Seksyen 58. Mut’ah atau pemberian sagu hati kepada perempuan yang diceraikan tanpa sebab yang patut
Seksyen 59. Hak terhadap mas kahwin. dsb., tidak akan tersentuh

BAHAGIAN VI – NAFKAH ISTERI, ANAK DAN LAIN-LAIN

Seksyen 60. Kuasa Mahkamah memerintah nafkah bagi isteri, dan efek nusyuz
Seksyen 61. Kuasa Mahkamah untuk memerintah nafkah bagi seseorang tertentu
Seksyen 62. Pentaksiran nafkah
Seksyen 63. Kuasa Mahkamah untuk memerintahkan cagaran diberi bagi nafkah
Seksyen 64. Mengkompaun nafkah
Seksyen 65. Lamanya tempoh perintah nafkah
Seksyen 66. Hak terhadap nafkah atau pemberian selepas penceraian
Seksyen 67. Kuasa Mahkamah untuk mengubah perintah nafkah
Seksyen 68. Kuasa Mahkamah untuk mengubah perjanjian nafkah
Seksyen 69. Nafkah yang kena dibayar di bawah perintah Mahkamah tidak boleh dipindahkan hak miliknya
Seksyen 70. Menuntut tunggakan nafkah
Seksyen 71. Nafkah sementara
Seksyen 72. Hak tempat tinggal
Seksyen 73. Kewajipan menanggung nafkah anak
Seksyen 74. Kuasa Mahkamah memerintahkan nafkah bagi anak
Seksyen 75. Kuasa bagi Mahkamah memerintahkan cagaran bagi nafkah seseorang anak
Seksyen 76. Kuasa bagi Mahkamah mengubah perintah mengenai penjagaan atau nafkah seseorang anak
Seksyen 77. Kuasa bagi Mahkamah mengubah perjanjian penjagaan atau nafkah seseorang anak
Seksyen 78. Menuntut tunggakan nafkah seseorang anak
Seksyen 79. Kewajipan menanggung nafkah kanak-kanak yang diterima sebagai ahli keluarga
Seksyen 80. Lamanya tempoh perintah bagi nafkah anak
Seksyen 81. Kewajipan menanggung nafkah anak-anak tak sahtaraf

BAHAGIAN VII – PENJAGAAN

Hadhanah atau Penjagaan Kanak-kanak

Seksyen 82. Orang yang berhak menjaga kanak-kanak
Seksyen 83. Kelayakan-kelayakan yang perlu untuk penjagaan
Seksyen 84. Bagaimana hak penjagaan hilang
Seksyen 85. Lamanya penjagaan
Seksyen 86. Penjagaan anak-anak tak sahtaraf
Seksyen 87. Kuasa Mahkamah membuat perintah mengenai penjagaan
Seksyen 88. Perintah tertakluk kepada syarat-syarat

Penjagaan ke atas Orang dan Harta

Seksyen 89. Orang yang berhak kepada penjagaan
Seksyen 90. Kuasa ke atas harta tak alih dan harta alih
Seksyen 91. Perlantikan penjaga-penjaga oleh Mahkamah
Seksyen 92. Pelantikan ibu sebagai penjaga melalui wasiat
Seksyen 93. Penjaga bersama dengan ibu
Seksyen 94. Perubahan kuasa penjaga harta
Seksyen 95. Pemecatan penjaga
Seksyen 96. Cagaran hendaklah diberi
Seksyen 97. Had kuasa bagi penjaga yang dilantik oleh Mahkamah
Seksyen 98. Penjaga tidak boleh memberi akuan penyelesaian mengenai harta modal
Seksyen 99. Penjaga boleh menanggung kanak-kanak dari pendapatan
Seksyen 100. Perintah khas mengenai harta kecil
Seksyen 101. Permohonan untuk mendapatkan pendapat, dsb.
Seksyen 102. Perintah larangan oleh Mahkamah
Seksyen 103. Penjaga bagi anak yatim
Seksyen 104. Mahkamah hendaklah mengambil perhatian tentang nasihat pegawai-pegawai kebajikan dsb.
Seksyen 105. Kuasa Mahkamah untuk menghalang anak dibawa keluar dari Malaysia

Relif-relif lain

Seksyen 106. Kuasa bagi Mahkamah membatalkan dan menahan perpindahan-perpindahan yang dimaksudkan untuk mengecewakan tuntutan-tuntutan nafkah
Seksyen 107. Perintah Tegahan

BAHAGIAN VIII – PELBAGAI

Seksyen 108. Perintah tegahan melupuskan harta sepencarian
Seksyen 109. Pengiktirafan perkahwinan orang Islam yang dilakukan di luar Negeri Sabah
Seksyen 110. Pengiktirafan perkahwinan-perkahwinan yang dilakukan di Kedutaan-Kedutaan, dsb., di Negeri Sabah

Kesahtarafan Anak

Seksyen 111. Siapakah yang dikaitkan sebagai bapa
Seksyen 112. Kelahiran lebih empat tahun selepas pembubaran perkahwinan
Seksyen 113. Kelahiran selepas pengakuan bahawa ‘iddah telah tamat
Seksyen 114. Persetubuhan syubhah
Seksyen 115. Syarat-syarat bagi pengakuan yang sah
Seksyen 116. Anggapan dari pengakuan boleh dipatahkan
Seksyen 117. Pengakuan oleh perempuan yang sedang dalam ‘iddah
Seksyen 118. Mengakui seseorang yang lain sebagai ibu atau bapa
Seksyen 119. Pengakuan lain daripada sebagai anak, ibu atau bapa
Seksyen 120. Pengakuan tidak boleh dibatalkan

Perintah Supaya Hidup Bersama Semula

Seksyen 121. Permohonan oleh isteri yang ditinggal langsung

Pembahagian Harta Sepencarian

Seksyen 122. Kuasa Mahkamah memerintah pembahagian harta sepencarian

Rayuan

Seksyen 123. Rayuan

BAHAGIAN IX – PENALTI

Seksyen 124. Poligami tanpa kebenaran Mahkamah
Seksyen 125. Penceraian di luar Mahkamah dan tanpa kebenaran Mahkamah
Seksyen 126. Tidak membuat laporan
Seksyen 127. Meninggal langsung isteri
Seksyen 128. Menganiaya isteri atau suami
Seksyen 129. Tidak memberi keadilan yang sewajarnya kepada isteri
Seksyen 130. Isteri tidak menurut perintah
Seksyen 131. Percubaan menjadi murtad untuk membatalkan perkahwinan
Seksyen 132. Persetubuhan luar nikah antara orang yang bercerai
Seksyen 133. Kecuaian dengan sengaja untuk mematuhi perintah
Seksyen 134. Percubaan dan subahat

BAHAGIAN X – AM

Seksyen 135. Kuasa bagi membuat kaedah-kaedah

JADUAL

 

 

 

---

[1] Penulis merupakan Ketua Pendaftar Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah. Pernah beramal sebagai Peguambela dan Peguamcara, Mahkamah Tinggi Sabah antara tahun 1994-1996. Mula bertugas sebagai Hakim Mahkamah Rendah Syariah semenjak 1 Oktober 1996 di Pantai Barat Kota Kinabalu. Kini menjawat jawatan sebagai Ketua Pendaftar, Jabatan Kehakiman Syariah Negeri Sabah sejak 16 januari 2012. Tulisan ini dibentangkan dalam Persidangan Ketua-Ketua Adat Anak Negeri Negeri Sabah di Hotel Four Points, Sandakan Sabah pada 4hb – 5hb Febuari 2013.

[2] Lihat Perkara 153(1) Perlembagaan Persekutuan. Lihat juga Item 13, Senarai IIA, Jadual 9, Perlembagaan Persekutuan.

[3] Lihat Seksyen (1) EMAN 1992.

[4] Lihat Seksyen 4 EMAN 1992.

[5] Lihat Seksyen 5 EMAN 1992.

[6] Lihat Seksyen 2 Akta Mahkamah Anak Negeri (Bidang kuasa Jenayah) 1991 (Akta 471). Sebagai perbandingan, bidang kuasa jenayah bagi Mahkamah Syariah lebih tinggi sedikit berbanding Mahkamah Anak Negeri. Menurut Akta Mahkamah Syariah (Bidang kuasa Jenayah) 1965, Mahkamah Syariah boleh menghukum dengan denda tidak melebihi RM5,000 atau Penjara tidak lebih 3 tahun atau sebatan tidak lebih 6 sebatan. Kadar hukuman ini masih terlalu jauh rendahnya berbanding Mahkamah Sivil yang mencakupi penjara seumur hidup dan hukuman mati.

[7] Wu Min Aun, The Malaysian legal system, Edisi kedua, Pearson Education Malaysia Sdn. Bhd, Selangor, 2001, hal. 186.

[8] Lihat Seksyen 3(3) Akta Memperbaharui undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian), 1976.

[9] Lihat Seksyen 3(4) Akta Memperbaharui undang-Undang (Perkahwinan dan Perceraian), 1976.

[10] Lihat Seksyen 9 Enakmen Mahkamah Anak Negeri 1992.

[11] Perkara 74(2), Perlembagaan Persekutuan.

[12] Perkara 75, Perlembagaan Persekutuan.

[13] Lihat Seksyen 11, Enakmen Mahkamah Syariah 2004.

[14] Lihat kandungan dan susunan seksyen EUUKI 2004 dalam LAMPIRAN A.

[15] Lihat Aturan 11, Bahagian III, Kaedah-Kaedah Mahkamah Anak Negeri (Undang-Undang Adat Anak Negeri) 1995.

[16] Lihat Aturan 31 dan 32, Bahagian V, Kaedah-Kaedah Mahkamah Anak Negeri (Undang-Undang Adat Anak Negeri) 1995.

[17] Lihat Seksyen 6(1)(c) EMAN 1992.

LAFAZ CERAI ANGKARA LIDAH

19 Ogos 2013

Perceraian memang tidak mengenal masa. Ia boleh berlaku tanpa dirancang. Tiada angin. Tiada hujan. Tiada gerimis. Tiada ombak. Tiada gaduh-gaduh. Tiada cerita-cerita macam-macam. Tiada gossip. Ia boleh berlaku begitu pantas. Ia boleh terjadi begitu cepat. Begitulah hebatnya lidah. Lidah memang tak bertulang. Namun ia boleh jadi begitu keras, lebih keras dari besi. Ia boleh jadi tajam, lebih tajam dari pisau. Ia boleh jadi tajam, lebih tajam dari tombak. Ia juga boleh jadi lembut, lebih lembut dari kapas. Ia juga boleh jadi manis, lebih manis dari madu. Begitulah hebatnya lidah. Lidah yang mampu menggoncang dunia. Lidah yang mampu mengubah dunia. Lidah yang mampu melakukan apa saja atas izin Allah s.w.t.

Dalam diam, lidah yang tersimpan dan tersembunyi di mulut tiba-tiba bergerak. Rumahtantangga yang tiada ribut dan riuhnya tiba-tiba bergegar gara-gara lidah. Rumahtangga yang aman tiba-tiba berkocak lalu punah gara-gara lidah. Anak-anak kehilangan tempat berpaut. Isteri kehilangan tempat berteduh dan bernaung. Suami kehilangan tempat bermanja dan berbicara. Orang tua kehilangan menantu. Ini semua gara-gara lidah. Lidah telah menggunakan kuasa dan peranannya menurut arahan akal dan perasaan tuannya. Arahan terpaksa diikut dan dipatuhi walau dikeluarkan serta merta tanpa sempat ditangguhkan. Ia terpaksa ikut kata hati dan perasaan tuannya. Tuannya adalah manusia yang sukar dijangka musim dan cuacanya. Arahan tanpa sempat dibantah selalu datang bila tuannya dikuasai nafsu amarah yang membara.

Amarah tak mengenal masa dan tempat. Bulan suci Ramadhan bukan menjadi penghalang untuk mengarahkan lidah melaksanakan tugasnya. Masa sahur, masa berbuka, siang hari hari, waktu orang sibuk bertarawih, semuanya tak jadi halangan. Sekali diarahkan tuannya, lidah akur dan langsung melaksanakan tugasnya. Demikianlah betapa hebatnya lidah. Ramai menangis dan merintih kehilangan orang tersayang. Ramai menangis mengenangkan nasib diri kerana kehilangan orang tersayang. Semuanya gara-gara talaq yang dilafazkan hasil gerakan seni yang begitu halus dan abstrak oleh lidah.

Bulan ramadhan menyaksikan kes-kes pengesahan lafaz cerai difailkan di Mahkamah Syariah. Ada yang terlanjur lafaz talaq 1 dan talaq 2. Namun, paling parah adalah lafaz yang ditakuti dan digeruni semua orang. Itulah talaq 3. Talaq 1 dan talaq 2 masih lumayan kerana pasangan masih ada talian hayat untuk rujuk nikah selagi eddah belum berakhir. Namun, talaq 3 mengatakan tiada maaf bagimu. Berapa ramai pasangan menangis dan merintih mengenang nasib menimpa diri gara-gara lafaz talaq si suami. Apatah lagi talaq 3 yang tidak boleh dirujuk lagi. Jika di bulan ramadhan ia berlaku, apatah lagi pada bulan-bulan biasa. Bulan-bulan biasa selama 11 bulan lagilah mudah ia berlaku. Ini kerana, bukan saja nafsu amarah berperanan, hasutan dan godaan syaitan turut bersekongkol menyumbang kepada perceraian pasangan.

Semua ini boleh dikawal dan dielakkan dengan ilmu. Semua boleh kawal dengan iman dan taqwa. Semua boleh dikawal dengan sabar dan pengorbanan. Untuk mendapat kesabaran, latihan diri dan minda diperlukan. Untuk mendapat iman dan taqwa. Ilmu harus dimiliki dan dihayati. Ilmu dan amal mesti bergerak bersama bagi menghasilkan kekuatan pada manusia. Rumahtangga yang kukuh dan bahagia memerlukan ilmu dan amal sebagai asas dan bentengnya. Lidah mampu dikawal dan diarah melakukan kerja yang berfaedah dengan ilmu dan taqwa. Lidah boleh ditegah dari melafazkan talaq juga dengan ilmu dan taqwa. Semoga kita tergolong dalam golongan berilmu dan bertaqwa itu bagi mempertahankan rumahtangga dari runtuh dan punah sekelip mata.

Semoga perkongsian ini ada manfaatnya bagi kita semua.

TIADA PERKAHWINAN DI MAHKAMAH SYARIAH

 19 Jun 2013

Persepsi kebanyakan masyarakat terhadap Mahkamah Syariah mengenai perkahwinan orang Islam perlu diperbetulkan. Laporan di media massa seperti akhbar dan television masih menggambarkan bahawa Mahkamah Syariah adalah tempat di mana perkahwinan dilaksanakan. Perlu dimaklumi bahawa selain berfungsi mendengar dan memutuskan kes perceraian, Mahkamah Syariah juga berfungsi untuk mendengar dan memutuskan permohonan untuk mendapatkan kebenaran berkahwin bagi pasangan orang Islam dalam kes-kes tertentu seperti pasangan yang masih di bawah umur, poligami, janda berhias (janda yang tidak pernah disetubuhi suami sepanjang tempoh perkahwinan terdahulu) dan berwali hakim. Fungsi dan kuasa ini termaktub dalam Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam, 2004.

Berkenaan isu samada akad nikah perkahwinan dijalankan atau dilangsungkan di Mahkamah Syariah, perkara itu tidak timbul sama sekali. Perlu ditegaskan bahawa Mahkamah Syariah hanya mengeluarkan perintah kelulusan kebenaran berkahwin bagi kes-kes yang disebutkan di atas setelah diputuskan sedemikian oleh Hakim Syarie. Mengenai akad nikah pula, terserahlah kepada pasangan berkenaan untuk menjalankannya di mana-mana tempat samada di Pejabat Pendaftar Perkahwinan di Jabatan Hal Ehwal Agama Islam atau tempat lain seperti masjid atau rumah pasangan.

Justeru, tanggapan atau persepsi masyarakat bahawa Mahkamah Syariah menjalankan akad nikah atau perkahwinan adalah tidak tepat. Perkara ini perlu difahami bagi mengelak sebarang kekeliruan dan tohmahan awam kepada Mahkamah Syariah khususnya dalam menangani kes-kes sensatif dan kontrovesi seperti perkahwinan gadis bawah umur yang dikaitkan dengan kes rogol di Sabah sejak beberapa minggu yang lepas.

Kahwin Tanpa Kebenaran: Satu Jenayah Syariah

11 April 2012

Lazimnya, manusia akan melakukan apa saja bila terdesak, walaupun tindakan itu boleh memudaratkan dirinya, orang lain atau melanggar undang-undang dan hukum Allah. Bagi orang Islam, kerajaan telah menyediakan undang-undang yang jelas bagi mengatur urusan kekeluargaan. Justeru, beberapa peruntukan dalam Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Sabah) 2004 diwujudkan khusus bagi pengurusan perkahwinan, perceraian dan rujuk.

Bagi mana-mana pasangan yang hendak berkahwin di negeri ini, mereka mesti mendapatkan kebenaran daripada pihak berkuasa Agama Islam. Selain perlu menjalani kursus pra-perkahwinan yang dianjurkan atau diiktiraf oleh Jabatan Hal Ehwal Agama Islam Negeri Sabah (JHEAINS), pasangan mesti mendapatkan kebenaran berkahwin daripada Pendaftar Pernikahan, Perceraian dan Rujuk di Jabatan Agama.

Pasangan perlu mengisi borang khusus yang disediakan dan memastikan satu kebenaran telah diperolehi dari Pendaftar Perkahwinan sebelum pernikahan dilangsungkan. Tujuannya, agar pernikahan yang dijalankan menepati hukum syarak. Sudah tentu, pasangan akan ditanya mengenai kedudukan wali, hubungan nasab pasangan, saksi dan lain-lain perkara berkaitan sebelum kelulusan diberikan.

Pasangan harus menerima peraturan ini demi kebaikan semua pihak. Tidak patut timbul isu menyusahkan atau menyukarkan proses atau melambat-lambatkan urusan pernikahan. Undang-undang ini telah disediakan sebegitu rupa setelah melalui proses kajian mendalam oleh pakar-pakar perundangan dan pihak pengubal undang-undang. Semuanya dilakukan untuk mengelak berlakunya masalah pernikahan pada masa hadapan seperti kesahihan pernikahan, nasab anak dan lain-lain lagi. Tambahan pula, peraturan ini akan memastikan bahawa perkahwinan tersebut didaftarkan bagi tujuan pengeluaran sijil pernikahan. Sijil pernikahan pula diperlukan untuk urusan-urusan berkaitan seperti persekolahan, hospital, bantuan kerajaan, pengeluaran dokumen pengenalan diri di Jabatan Pendaftaran Negara, imigresen dan sebagainya.

Bagaimanapun cantik dan lengkap undang-undang tersebut, kes melibatkan perlanggaran undang-undang sentiasa berlaku. Tidak kurang kejadian membabitkan pasangan bernikah tanpa mendapatkan kebenaran dari pihak berkuasa Agama. Mereka mencari jalan mudah dengan bernikah menggunakan sindiket pernikahan yang sentiasa menanti mangsa. Sindiket ini ada kalanya berlagak sebagai pegawai agama, sebagai jurunikah bertauliah dan bermacam lagi lagak dan bohongnya.

Yang penting bagi mereka adalah wang! wang! wang!. Pasangan yang terdesak untuk bernikah segera samada disebabkan tidak direstui oleh keluarga atau menyembunyikan pernikahan kerana berpoligami atau telah “terlanjur” akan menggunakan khidmat nikah sindiket ini. Mereka sanggup membayar perkhidmatan walau kosnya mencecah ribuan ringgit. Ada ketikanya pasangan terus mendapat sijil nikah atau dijanjikan akan diberikan sijil nikah dalam jangka masa terdekat.

Bagaimanapun, apa yang berlaku adalah sebaliknya. Sijil nikah palsu yang diterima tak laku. Pasangan terpaksa menghadapi tindakan undang-undang iaitu pendakwaan atas kesalahan jenayah syariah. Jurunikah dan pihak-pihak yang terlibat sama dalam pernikahan tersebut juga turut menghadapi tindakan undang-undang.

Dalam hal ini, Seksyen 40 Enakmen Undang-Undang Keluarga Islam (Sabah) 2004 memperuntukkan mengenai bentuk tindakan yang boleh diambil oleh Pendakwa Syarie ke atas pihak terbabit. Jika disabit salah, Mahkamah boleh mengenakan hukuman tidak lebih dari RM1000.00 atau penjara tidak lebih 6 bulan atau kedua-duanya.

Untuk lebih jelas, ERAKITA sukacita menurunkan peruntukan berkenaan sebagaimana berikut.

ENAKMEN 8 TAHUN 2004
ENAKMEN UNDANG-UNDANG KELUARGA ISLAM 2004

BAHAGIAN IV – PENALTI DAN PELBAGAI PERUNTUKAN BERHUBUNGAN DENGAN AKAD NIKAH DAN PENDAFTARAN PERKAHWINAN

---

 

Seksyen 40. Kesalahan-kesalahan berhubungan dengan akad nikah perkahwinan

(1) Seseorang yang dengan diketahuinya mengakadnikahkan atau berbuat sesuatu yang berupa sebagai mengakadnikahkan atau menjalankan upacara sesuatu perkahwinan-

(a) tanpa ada kebenaran berkahwin sebagaimana dikehendaki oleh seksyen 19; atau

(b) di hadapan selain di hadapan sekurang-kurangnya dua orang saksi yang boleh dipercayai di samping orang yang mengakadnikahkan perkahwinan itu,adalah melakukan suatu kesalahan dan hendaklah dihukum denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau penjara tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya denda dan penjara itu.

(2) Seseorang yang berkahwin atau berbuat sesuatu yang berupa sebagai akadnikah atau yang menjalani sesuatu cara akadnikah dengan sesiapa jua berlawanan dengan mana-mana peruntukan Bahagian II adalah melakukan suatu kesalahan dan hendaklah dihukum denda tidak melebihi satu ribu ringgit atau penjara tidak melebihi enam bulan atau kedua-duanya denda dan penjara itu.

Walaupun telah ada undang-undang yang jelas, kes-kes nikah tanpa kebenaran masih terus berlaku. Ramai pasangan yang telah didakwa dan dihukum di Mahkamah Syariah atas kesalahan tersebut. Mereka terpaksa melalui proses pendakwaan bagi mendapatkan sijil nikah yang didaftarkan secara sah dari pihak berkuasa agama. Apa yang jelas ialah pada akhirnya, mahu tak mahu, pasangan terpaksa menerima hakikat bahawa perkahwinan mereka akan diketahui juga oleh pihak keluarga dan masyarakat. Ini kerana, ramai pihak yang terlibat akan dipanggil untuk siasatan di Jabatan Agama bagi tujuan pengesahan nikah dan pendakwaan di Mahkamah Syariah.

Justeru, semua pihak khususnya umat Islam perlu waspada dan merujuk terlebih dahulu pegawai berkaitan di Jabatan Agama Islam jika hendak berkahwin. Jangan sampai kebhagiaan yang dikecapi “terusik” dengan gelaran “penjenayah” apabila disabit dan dihukum atas kesalahan yang tak sepatutnya berlaku. Semoga tulisan ini ada manfaatnya untuk kita semua.